Zaburzenia typu C

ZABURZENIA TYPU C:

UNIKOWE:

- wycofanie;

- unikanie kontaktów interpersonalnych;

- silny lęk przed oceną;

- lęk przed krytyką;

- nieśmiałość;

OBJAWY:

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ICD-10:

Światowa Organizacja Zdrowia umieszcza osobowość unikającą pod numerem F.60.6 klasyfikacji ICD-10. Aby osobowość mogła być zakwalifikowana jako unikająca, konieczne jest spełnienie ogólnych kryteriów zaburzeń osobowości (F60) i dodatkowo co najmniej cztery z następujących:

1.     stałe napięcie i niepokój,

2.     poczucie nieatrakcyjności indywidualnej,

3.     koncentracja na krytyce,

4.     niechęć do wchodzenia w związki,

5.     ograniczony styl życia – zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa,

6.     unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzucenie.

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE DSM-IV:

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne plasuje zaburzenie w grupie 301.82 klasyfikacji DSM-IV

Aby zaliczyć osobowość do typu osobowości unikającej, konieczne jest spełnienie czterech lub więcej kryteriów:

1.     unikanie działalności zawodowej, która wymaga znaczących kontaktów interpersonalnych, spowodowane obawami przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem,

2.     niechęć do wiązania się z innymi ludźmi, z wyjątkiem niektórych lubianych osób,

3.     powściągliwość w związkach intymnych spowodowana obawą przed zawstydzeniem lub wykpieniem przez innych,

4.     zaabsorbowanie krytyką lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych,

5.     powstrzymywanie się przed wchodzeniem w nowe relacje interpersonalne z powodu poczucia niedopasowania (ang. feelings of inadequacy),

6.     postrzeganie siebie jako społecznie niekompetentnego, niepociągającego lub gorszego od innych,

7.     niezwykła niechęć do podejmowania osobistego ryzyka lub do angażowania się w jakiekolwiek nowe działania, ponieważ mogą one okazać się kłopotliwe.

PRZYCZYNY:

8.      - Według modelu bio-psycho-społecznego mogą to być czynniki genetyczne;

9.      - czynniki związane z procesem wychowania

10.  - czynniki związane sposobem interakcji z ważnymi osobami w dzieciństwie;

11.  - czynniki psychologiczne (wynikające z temperamentu i charakteru, kształtującego się w interakcji ze środowiskiem społecznym);

SPOSOBY LECZENIA:

- Leczenie ma głównie charakter psychoterapii, jego celem może być między innymi poprawa własnego obrazu. Podkreśla się, że osoby z zaburzeniami osobowości mogą być idealnymi kandydatami do skutecznej psychoterapii, ponieważ mają motywację (często chcą zmienić swoje życie i dostrzegają swój problem) i odczuwają potrzebę nawiązywania relacji (co może sprzyjać nawiązaniu relacji z psychoterapeutą). W początkowym okresie leczenia osobom tym trudno zaangażować się w psychoterapię grupową, preferowana jest więc psychoterapia indywidualna. Spotkania grupowe stają się możliwe w dalszym etapie leczenia;

- Farmakoterapia może polegać na podawaniu niektórych leków należących do grupy środków przeciwdepresyjnych. Leki uspokajające powinny być stosowane jedynie doraźnie i ostrożnie, ponieważ nie leczą problemu, a stwarzają jedynie ryzyko uzależnienia. W przypadku współwystępowania lub dołączenia się problemów, takich jak depresja, fobia społeczna, agorafobia, należy zastosować odpowiednie leczenie;

ZALEŻNE ZABURZENIE:

- zależność od innych – od ich dostępności, obecności, kontaktu z nimi, od ich “porad”, a czasami decyzji;

- osoba taka ujawnia stałą potrzebę bycia (na różne sposoby) w kontakcie z kimś, może to być fizyczna obecność drugiej osoby, mogą to być częste telefony lub smsy;

- Te kontakty osobiste i telefoniczne nie mają charakteru ani załatwiania spraw, ani podtrzymania więzi w taki sposób, jak ma to miejsce w dojrzałym związku. Mają raczej charakter upewniania się, że jest ktoś, kto może się zaopiekować i pomóc – ponieważ osoba ta ma wewnętrzne poczucie niezdolności do samodzielnego istnienia bez drugiego człowieka;

- Bez tej stałej obecności (dosłownej lub chociaż możliwości kontaktu) czuje się nieswojo, niepewnie, bezradnie. Odczuwa wtedy wewnętrzne napięcie i chęć skontaktowania się, upewnienia, uśmierzenia tego niepokoju;

- Skutkiem takich potrzeb jest oddanie ważniejszych i mniej ważnych codziennych decyzji w ręce innych osób, niemożność stawiania żądań i domagania się czegoś od nich, ukrycie swoich własnych potrzeb, a uleganie potrzebom i oczekiwaniom ujawnianym przez osoby z otoczenia

- Bardzo szybkie przywiązanie do innych ludzi;

- Uzależnienie się od innych;

- Pragnienie opieki;

- Źle znoszą samotność, rozstania:

OBJAWY:

- zachęcanie innych do przejęcia odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe lub pozwalanie im na to;

- podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom osób, od których jest się zależnym, oraz nadmierne uleganie ich życzeniom;

- niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym;

- poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie;

- nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami;

- ograniczona zdolność do podejmowania codziennych decyzji bez radzenia się innych osób i upewniania przez nie;

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ICD-10:

Psychiatrzy opierają diagnozę tego rodzaju osobowości na następujących kryteriach:

• zachęcanie innych do przejęcia odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe lub pozwalanie im na to,
• podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom osób, od których jest się zależnym, oraz nadmierne uleganie ich życzeniom,
• niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym,
• poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie,
• nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami,
• ograniczona zdolność do podejmowania codziennych decyzji bez radzenia się innych osób i upewniania przez nie.

PRZYCZYNY:

- Rozwój osobowości wynika zapewne zarówno z czynników natury biologicznej, jak i z procesów rozwoju takiej osoby w dzieciństwie oraz młodości. Osoby takie mogły doświadczyć w dzieciństwie niekorzystnych zdarzeń i takich metod wychowania, które przyczyniły się do osłabienia poczucia własnej niezależności i kompetencji, a także wzmocniły zależność od innych. Niektórzy psychiatrzy piszą, że do rozwoju tego rodzaju osobowości może się przyczyniać bardzo autorytarny albo nadmiernie opiekuńczy sposób wychowywania. W każdym jednak przypadku trzeba jednak uwzględnić indywidualną historię życia danej osoby, cechy rodziny, z której pochodzi, i uwarunkowania zachowania poszczególnych jej członków (np. rodziców), bez upraszczających osądów.

SPOSOBY LECZENIA:

- Osoby z zależnym typem zaburzeń osobowości raczej nie szukają pomocy z powodu tego właśnie problemu. Bodźcem do zwrócenia się o pomoc są częściej konsekwencje życiowe wynikające z opisanego powyżej sposobu kształtowania relacji. Zdarza się to więc, kiedy przestają sobie radzić, postępując w ten sposób, lub gdy zależność staje się zbyt trudna albo prowadzi do problemów. Mogą się także zgłosić do leczenia w przypadku zachwiania tej zależności lub utraty osoby wspierającej. W takich okolicznościach pojawiają się niekiedy objawy lęku i depresji, skłaniające do szukania pomocy.

Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia. Jej cele powinny być ustalone indywidualnie z terapeutą, choć generalnie obejmują wzmacnianie niezależności i ufności w siebie.

Leki psychotropowe można zastosować w przypadku pojawienia się objawów lękowych lub depresyjnych, leczenie powinno się jednak odbywać w ścisłym porozumieniu z lekarzem ze względu na możliwość rozwinięcia się psychologicznej lub fizycznej zależności od leków i ich nadużywania.

ZABURZENIE OBSESYJNO-KOMPULSYJNE (NERWICA NATRĘCTW):

- zaburzenie, którego cechą charakterystyczną jest występowanie nawracających, natrętnych myśli (obsesje) i/lub czynności (kompulsje), którym trudno się oprzeć, ponieważ próba powstrzymania się od nich wiąże się z narastającym lękiem, niepokojem, napięciem, cierpieniem;

- powracające, natrętne myśli;

- obsesyjne i/lub kompulsje (czynności przymusowe);

- zazwyczaj występuje także perfekcjonizm;

OBJAWY:

- Myśli natrętne (obsesje) – mają charakter nasilony, intensywny i praktycznie zawsze są przeżywane przez pacjenta jako „przykre”, „wstydliwe”, „absurdalne”, „niechciane”. Pomimo że obsesje pojawiają się wbrew woli i budzą u pacjenta sprzeciw, to jednak uznawane są przez niego jako jego własne myśli. Obsesje można podzielić na następujące kategorie:

- natrętna niepewność – dotycząca najczęściej rzeczy prozaicznych – np. nawracająca i nieustępująca pomimo wielokrotnego i różnorakiego sprawdzania – niepewność czy: drzwi zostały zamknięte, światło zostało wyłączone, kurki z wodą zostały zakręcone, przedmioty zostały ułożone właściwie i równo, ręce zostały właściwie i skutecznie umyte itp.;

- natrętne, niechciane i często kontrastujące z czyimś światopoglądem myśli o bluźnierczym czy obscenicznym lub wulgarnym charakterze – często nasilające się w miejscach czy okolicznościach, w których szczególnie są one nie na miejscu (np. kościół, modlitwa, spotkanie z bliskimi itp.);

- impulsy natrętne – np. nasilone, nieodparte myśli o tym, aby zacząć krzyczeć lub obnażyć się w miejscu publicznym, zrobić rzecz kompromitującą lub też zachować się agresywnie wobec osób, w stosunku do których nie mamy złych zamiarów i które są nam bliskie (np. popchnąć matkę, kopnąć dziecko, wychylić się nadmiernie przez okno itp.) – co istotne, w nerwicy natręctw impulsy te nie są nigdy przez pacjenta realizowane, natomiast towarzyszy im nasilony lęk, iż niebawem dojdzie do ich realizacji, i usilne próby zapobieżenia temu;

- luminacje – ciągłe, wielogodzinne, bezużyteczne, pseudofilozoficzne i trudne do przerwania „przeżuwanie” jednego tematu, kwestii lub myśli z niemożnością podjęcia decyzji i dojścia do konstruktywnych wniosków;

- obsesyjny lęk przed brudem, nieczystością, zabrudzeniem siebie lub innych;

- obsesyjna konieczność utrzymywania perfekcyjnego, nierealnego porządku, symetrii, określonego układu przedmiotów w otoczeniu itp.;

Czynności natrętne (kompulsje) – podobnie jak obsesje, są przez pacjenta przeżywane jako bezsensowne i krępujące czy żenujące, ale zarazem nieuniknione – trudno się im sprzeciwić. Mogą one mieć różną postać:

- natrętne sprawdzanie (drzwi, kurków z wodą, przedmiotów itp.) będące odpowiedzią na natrętną niepewność;

- nawracające czyszczenie, mycie (np. mycie rąk), układanie itp. – związane z niepewnością czy czynności te zostały przeprowadzone prawidłowo, zgodnie z narzuconą sobie procedurą i czy były efektywne;

- nawracające poprawianie, układanie, porządkowanie, związane z obsesyjnym dążeniem do porządku, symetrii, określonego układu przedmiotów;

- czynności złożone, przypominające dziwaczne rytuały, które pacjent musi wykonać, aby zapobiec narastającemu napięciu lub groźbie katastrofalnych, choć wysoce nieprawdopodobnych konsekwencji, pomimo że zdaje sobie sprawę z nonsensowności swojego działania i myślenia (np. „muszę, skacząc na jednej nodze, okrążyć dwa razy mój samochód na parkingu, bo inaczej coś złego może stać się mojej córce”);

- przymusowe zbieranie i gromadzenie przedmiotów;

Nerwicy natręctw towarzyszyć mogą niekiedy inne dodatkowe objawy:

- objawy zaburzeń lękowych – np. lęku napadowego lub uogólnionego;

- objawy depresji – oporna na leczenie lub długo nieleczona nerwica natręctw może być dla pacjenta źródłem znacznego cierpienia oraz bardzo poważnie upośledzić jego funkcjonowanie w domu, pracy, szkole czy na uczelni. W reakcji na te konsekwencje może dojść do obniżenia nastroju, zaniżenia oceny samego siebie, rozwoju poczucia bezradności i beznadziejności, a nawet rozwoju pełnego epizodu depresji;

- depersonalizacja i derealizacja – niekiedy lęk i napięcie towarzyszące natręctwom lub próbie przeciwstawienia się im są tak duże, że skutkują okresowym poczuciem odrealnienia pacjenta – może on mieć wrażenie, że nie ma pełnego kontaktu ze światem, że otaczający go ludzie i przedmioty są nierzeczywiste, sztuczne, że są jak dekoracje (derealizacja) lub też, że jego myśli oddzielają się od niego, jakby do niego nie należały, że jego odczucia, emocje działania lub części jego ciała nie są jego (depersonalizacja) – objawy te są najczęściej dla pacjenta bardzo niepokojące i mogą rodzić lęk przed „zwariowaniem”, zbliżającym się „szaleństwem”;

- tiki – są to mimowolne, nawracające ruchy (np. mruganie oczami, wzruszanie ramionami, grymasy twarzy itp.) lub zjawiska głosowe (chrząkanie, szczekanie, syczenie i inne), podobnie jak natręctwa odczuwane jako coś, czemu nie można lub bardzo trudno się oprzeć;

- ajchmofobia – jest to nasilony lęk przed ostrymi przedmiotami, połączony z unikaniem kontaktu z nimi i ich chowaniem;

- myzofobia – nasilony, nadmierny lęk przed brudem, połączony z usilną potrzebą unikania z nim kontaktu, usuwania go i zapobieganiu bycia nim skalanym;

- bakcylofobia – analogiczny do myzofobii lęk przed zarazkami;

PRZYCZYNY:

Przyczyny tego zaburzenia są złożone i obejmują:

• wcześnie powstałe i szeroko zakrojone poczucie odpowiedzialności za zapobieganie zagrożeniu (wzmacniane i upewniane w trakcie dzieciństwa);
• dziecięce doświadczenie, w którym wrażliwość na kwestie odpowiedzialności powstało wskutek ciągłej ochrony przed nią;
• sztywne i radykalne zrozumienie obowiązku;
• specyficzne przeżycie lub przeżycia, w ramach których działanie lub jego zaniechanie rzeczywiście wywarło wyraźny wpływ na poważne nieszczęście osobiste lub innych;
• przeżycie, w którym błędnie przypisano związek myśli czy działań (lub ich zaniechania) z następującym nieszczęściem;
• nieprawidłowości w budowie anatomicznej i/lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego;
• obciążenie okołoporodowe;
• czynniki genetyczne i środowiskowe.

SPOSOBY LECZENIA:

- psychoterapia;

- leczenie farmakologiczne (leki przeciwdepresyjne selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (np. sertralina, paroksetyna, fluwoksamina, citalopram, fluoksetyna) oraz lek trójpierścieniowy – klomipramina;

- techniki wspomagające;

NEGATYWISTYCZNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI:

- ambiwalencja;

- bunt;

- negatywistyczne postawy;

- bierny opór;

- pesymizm;