Życie płodowe tydzień po tygodniu – niezwykłe momenty

Na świat przychodzimy już „gotowi”. Życie płodowe tydzień po tygodniu zmienia i rozwija małego człowieczka. Wszystko, co będzie działo się późnej, jest już „tylko” kontynuacją tej historii, która zaczyna się w matczynym brzuchu. Medycyna i psychologia prenatalna co rusz dostarczają nam nowych faktów związanych z tym niezwykle dynamicznym rozwojem człowieka, który ma miejsce jeszcze zanim pojawi się na świecie. Nikt chyba nie ma wątpliwości, że ten czas jest fundamentalny dla naszego dalszego funkcjonowania już w dorosłym życiu.

Na konieczność uwzględnienia prenatalnego okresu życia jako istotnego dla dalszego życia człowieka zwrócono uwagę w 1924 roku. Osobą, która szczególnie się o to ubiegała, był Hans Gustaw Graber, szwajcarski psycholog i psychoanalityk, którego w 1971 roku okrzyknięto ojcem psychologii prenatalnej. W tym roku powstała bowiem pierwsza grupa badawcza zajmująca się tą dziedziną.

Specjaliści dzielą rozwój prenatalny na dwa okresy: embrionalny i płodowy. Każdy z tygodni rozwoju prenatalnego obfituje w ogromną ilość zmian. Przedstawiamy niektóre z nich, prezentujące jak powstaje człowiek, jak stopniowo nabiera typowych, ludzkich cech oraz jak słyszy, odbiera bodźce, czuje i podejmuje określone aktywności na długo zanim się narodzi.

Okres embrionalny

Czas od momentu zapłodnienia do końca 8. tygodnia ciąży nazywa się okresem embrionalnym (zarodkowym).  Już wraz z chwilą zapłodnienia dziecko ma określoną płeć, kolor oczu oraz cechy dziedziczne po mamie lub tacie. Przez te 8 tygodni trwa okres organogenezy, wówczas wykształcają się bowiem podstawowe struktury organizmu. Drugi miesiąc ciąży jest z kolei czasem największej wrażliwości na działanie czynników szkodliwych, mogących trwale zaburzyć rozwój, spowodować braki anatomiczne i doprowadzić do śmierci.

3. tydzień – widoczny jest już zaczątek mózgu i oczu.

4. tydzień – zaczyna się kształtować ucho, w 25. dniu serce pulsuje już rytmicznie.

5. tydzień – to szczytowy okres neurogenezy i rozwoju układu nerwowego, pojawiają się zawiązki dłoni i stóp, zarysy palców, zagłębienia uszne, pigment w tęczówce.

ok. 6. tydzień – głowa jest największą częścią ciała, serce jest już uformowane, pojawia się elektryczna aktywność mózgu, zaczyna on się rozwijać i podejmować właściwe sobie funkcje. W 41. dniu odnotowuje się pierwszy odruch nerwowy i ruchy spontaniczne jako objaw współpracy układu nerwowego i mięśniowego.

7. tydzień – tworzą się synapsy w mózgu, mózg rozpoczyna proces zapamiętywania. W tym tygodniu konfiguracja mózgu dziecka jest podobna do mózgu dorosłego człowieka. Twarz zaczyna nabierać ludzkiego wyglądu, serce bije z częstotliwością 40-80 uderzeń na minutę, pojawiają się ruchy „wzdrygania” całego ciała. Ten tydzień jest też bardzo istotny dla rozwoju zmysłów – komórki siatkówki oka łączą się z częścią potyliczną mózgu, powstają kanały półkuliste w uchu (dziecko zaczyna odbierać informacje o położeniu swojego ciała), powstają kubki smakowe, kształtują się węchowe komórki nabłonkowe.

między 7. a 25. tygodniem u podstawy przegrody nosowej wykształca się narząd przylemieszowy (narząd Jacobsona) , który ulega w późniejszym czasie całkowitemu zanikowi (u zwierząt pełni on funkcję odbierania feromonów przekazujących informacje społeczne i seksualne).

8. tydzień – na dłoniach pojawiają się główne linie papilarne, nos ma dwie dziurki, trwa intensywny rozwój pęcherzyków mózgowych i ucha wewnętrznego, dziecko potrafi podciągać i wyprostowywać nogi.

Wraz z końcem embrionalnego okresu życia (2. miesiąc) dziecko przypomina fasolkę, ma ok. 3,5 cm długości i 2 g wagi. Przypomina miniaturowego człowieka, wszystkie jego narządy wewnętrzne są ukształtowane i pełnią swoje podstawowe funkcje.

Okres płodowy

Okres płodowy trwa od początku 9. tygodnia ciąży aż do jej zakończenia. W tym czasie dziecko jest coraz bardziej aktywne i przygotowuje się do warunków życia po urodzeniu.

9. tydzień – zmysł dotyku jest tak rozwinięty, że widać reakcje ciała na docierające do niego bodźce (zaciskanie dłoni w piąstkę), na skórze dziecka pojawia się tzw. lanugo – delikatny meszek (znika w siódmym miesiącu), tworzy się nerw węchowy. W ciąży bliźniaczej dwujajowej bliźnięta w tym tygodniu zaczynają się między sobą różnić.

10. tydzień – twarz przybiera proporcje dziecięce, trwa intensywny wzrost liczby neuronów (kilka tysięcy co sekundę), powstaje 3 razy więcej połączeń nerwowo-mięśniowych niż w 9. tygodniu. Ten tydzień jest czasem bardzo szybkiego wzrostu długości (o 1,5 cm) i wagi (do 7 g), dziecko potrafi ruszać palcami, przeciągać się i ziewać. Choć zaczyna się już coraz intensywniej ruszać, minie jeszcze ok. 6-10 tygodni zanim jego mama to poczuje.

11. tydzień – węchowe komórki nabłonkowe łączą się z układem nerwowym, kształtują się struny głosowe, tworzą się receptory powonieniowe, dziecko nabiera i wypiera wody płodowe.

12. tydzień – serce pompuje 24 litry krwi dziennie, umie już połykać wody płodowe.

3. miesiąc to czas bardzo zwiększonej aktywności – dziecko „tańczy” zawieszone w płynie worka owodniowego, kołysze biodrami, obraca stopą, chwyta za stopy, zgina łokcie, marszczy brwi, drapie się, robi grymasy, otwiera i zamyka usta.  Ruchliwość dziecka jest w tym czasie bardzo duża. W sytuacji badania potrafi cofać się przed wprowadzonym narzędziem. Za ciekawostkę można uznać to, że po narodzinach, przez pierwsze 2 miesiące życia, ruchy noworodka są dokładną kontynuacją ruchów prenatalnych.

13. tydzień – kubki smakowe łączą się z układem nerwowym, dziecko potrafi już ssać palec.

14. tydzień – od tego czasu malec połyka około 1 litra płynu owodniowego dziennie.

16.-20. tydzień – na ogół wówczas mama zaczyna odczuwać pierwsze ruchy dziecka. Maluch, pomimo tego, że ma sklejone powieki, zaczyna reagować na światło.

20. tydzień – pojawiają się wolne, a dwa tygodnie później – szybkie ruchy gałek ocznych. Zaczynają rosnąć włosy na głowie.

23. tydzień – dziecko wychwytuje i zapamiętuje prozodyczne cechy mowy matki (rytm, intonacja, melodia), w czasie snu wyróżnia się już fazę REM. Po 23. tygodniu dziecko jest już zdolne do samodzielnego oddychania przez jakiś czas po urodzeniu.

24. tydzień – dziecko zaczyna magazynować wapń, żelazo, białka, ciała odpornościowe.

26. tydzień – dziecko słyszy dobrze głosy z zewnątrz, np. taty. Co ciekawe, dziecko lepiej słyszy głos męski niż kobiecy, ponieważ tony o niskiej częstotliwości docierają do poczętego dziecka częściej niż tony wysokie. Oczy zaczynają się otwierać.

28. tydzień –  rozwija się zdolność odczuwania zapachów i reagowania na nie, na palcach tworzą się opuszki.

32. tydzień – skóra dziecka coraz bardziej różowieje, powstaje podskórna warstwa tłuszczu. Dziecko urodzone między 22. a 37. tygodniem, mające wagę poniżej 2500 g jest wcześniakiem.

35. tydzień – płuca są już dobrze rozwinięte.

37. tydzień – od tego tygodnia ciążę uznaje się za donoszoną.

od 39. tygodnia do 7. dnia po urodzeniu trwa okołoporodowy okres dla matki i okołourodzinowy dla dziecka, nazywany okresem perinatalnym.