Zespół Aspergera

ZESPÓŁ ASPERGERA:

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE DSM-IV:

A. Jakościowe upośledzenie interakcji społecznych objawiające się przez co najmniej 2 z następujących zakłóceń:

- znaczące upośledzenie korzystania z różnorodnych form zachowań niewerbalnych, takich jak: kontakt wzrokowy, ekspresja mimiczna, postawa ciała, gesty regulujące interakcje społeczne:

- niezdolność nawiązania odpowiednich do wieku relacji rówieśniczych;

- brak spontanicznego dążenia do dzielenia z innymi radości, zainteresowań lub osiągnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub emocjonalnej wzajemności);

B. Ograniczone, powtarzające się lub stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności manifestujące się w przynajmniej 1 z poniższych sfer:

- całkowite zaabsorbowanie jednym lub większą liczbą stereotypowych i niefunkcjonalnych wzorców zainteresowań, które są anormalne zarówno pod względem intensywności, jak i stopnia zogniskowania uwagi;

- wyraźny brak elastyczności w przywiązaniu do specyficznych, niefunkcjonalnych działań rutynowych lub rytuałów;

- stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. trzepotanie albo wykręcanie rąk lub palców, złożone ruchy całego ciała);

- trwałe zaabsorbowanie elementami przedmiotów;

C. Zaburzenie powoduje klinicznie istotnie zakłócenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub innych ważnych sfer życia;

D. Nie występuje klinicznie istotne opóźnienie w rozwoju mowy;

E. Nie występuje klinicznie istotne opóźnienie w rozwoju poznawczym i rozwoju właściwych dla wieku umiejętności praktycznych, zachowań adaptacyjnych (z wyjątkiem interakcji społecznych) oraz zainteresowania otoczeniem we wczesnym dzieciństwie;

F. Nie są spełnione kryteria dla uogólnionego zaburzenia rozwojowego ani schizofrenii;

KONSEKWENCJE DEFICYTU “TEORII UMYSŁU”:

- słaba zdolność do wczuwania się w stany innych osób (często mylona z brakiem empatii), obojętność na przeżycia innych wynikająca z ich niezrozumienia;

- trudności w komunikacji, która staj się jednostronna, pozbawiona wzajemności (np. przerywanie rozmówcy w nieodpowiednim momencie, nieumiejętność odczytania sygnałów rozmówcy, że ten ma już dosyć rozmowy);

- trudności w zabawach grupowych, w których istnieją niepisane reguły;

- słaba znajomość kodów społecznych i konwenansów (brak uprzejmości, niestosowne do okoliczności zachowania, np. powiedzenie do gościa “Po co przyszedłeś?”);

- brak świadomości kompromitacji oraz tego, że można kogoś urazić poprzez nietaktowne zachowanie (np. zapytanie ciotki “Dlaczego masz włosy na nogach, a mama nie ma?”);

- nieadekwatne relacje społeczne i emocjonalne (często zachowywanie się w ten sam schematyczny sposób w różnych sytuacjach wobec różnych ludzi lub niepohamowane wybuchy złości);

- bak zrozumienia dla takich zachowań, jak udawanie, zabawa “na niby” lub “jak gdyby”tp.;

UCZEŃ Z ZESPOŁEM ASPERGERA W SZKOLE:

- często nie ma przyjaciół ani bliskich kolegów;

- uważany jest za dziwaka lub źle wychowanego;

- z powodu swojej prostoduszności może stać się ofiarą manipulacji ze strony otoczenia, zwłaszcza rówieśników w szkole;

- bez postawienia właściwej diagnozy i zrozumienia problemów dziecka może być ono traktowane przez rodziców i nauczycieli jako niegrzeczne I złośliwe;

- z powodu swojej odmienności może doświadczać odrzucenia, stałej krytyki, a czasem nawet przemocy psychicznej i fizycznej ze strony otoczenia;

- nie rozumiejąc sytuacji społecznych, przeżywa ciągłą frustrację, z którą słabo sobie radzi i może łatwo wpadać w gniew;

- może przez to stać się ofiarą prowokacji i słownych zaczepek;

- specyfika funkcjonowania społecznego może się przejawiać słabym poziomem rozumienia i myślenia abstrakcyjnego (rozwijania pojęć, wnioskowania, wydawania osądów), niskim poziomem rozumienia tekstu czytanego (przy dobrym opanowaniu techniki czytania), jak również zaburzeniami roboczej pamięci krótkotrwałej;

- niezaradność ruchowa może sprawiać, że dziecko jest eliminowane z gier zespołowych, nie jest wybierane do drużyn;

RODZAJE ZAJĘĆ SPECJALISTYCZNYCH DLA UCZNIÓW Z ZESPOŁEM ASPERGERA:

- zajęcia korekcyjno-kompensacyjne – rozwijanie zaburzonych funkcji związanych z opisaną już niezaradnością ruchową (ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, sprawności manualnej itp.);

- zajęcia wyrównawcze – służące ponownemu, dostosowanemu do ucznia wyjaśnieniu i/lub opracowaniu materiału przerabianego aktualnie na lekcjach;

- zajęcia socjoterapeutyczne – szczególnie zalecany jest udział ucznia z zespołem Asergera w treningu umiejętności społecznych, by rozwijać jego kompetencje w nawiązywaniu i podtrzymywaniu społecznych interakcji i ćwiczyć go w rozumieniu i interpretowaniu różnych sytuacji społecznych;

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI DO PRACY Z UCZNIEM Z ZESPOŁEM ASPERGERA:

ORGANIZACJA ZAJĘĆ LEKCYJNYCH:

- na początku roku zapoznaj dziecko z topografią szkoły, tak, aby nowa sytuacja I nowe miejsce nie stało się dla niego źródłem niepokoju i stresu;

- ustal i zapisz zasady dotyczące zachowania panujące w różnych miejscach w szkole;

- przewiduj i minimalizuj ewentualne frustracje wynikające z nowości, nie zaskakuj ucznia zmianami;

- przedstaw uczniowi i przestrzegaj odpowiedniego schemat dnia (plan lekcji, terminy klasówek, terminy oddania prac domowych, przeczytania lektury itp.);

- jeśli to możliwe, prowadź lekcje zawsze w tej samej Sali;

- gdy planowana jest jakaś nowa sytuacja (np. wycieczka, piknik, wyjście do kina), poinformuj ucznia z wyprzedzeniem i odpowiednio na to przygotuj (podaj konkrety dotyczące oczekiwanego zachowania w tej nowej sytuacji);

- plany dnia i zajęć wesprzyj formą pisaną lub obrazkową (taki plan dziecko może mieć przed sobą i odznaczać na nim zrealizowane działania);

ROZWIJANIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH:

- Modeluj właściwe zachowania wobec ucznia z zespołu Aspergera poprzez własne relacje i postawy;

- wzmacniaj zachowania prospołeczne i koleżeńskie innych uczniów wobec omawianego ucznia przez pochwałę, nagradzanie i zachętę;

- zachęcaj ucznia i wspieraj go we włączaniu się do grupowych zajęć, gier i zabaw;

- w pracach zespołowych starannie dobieraj osoby, które będą współpracować z uczniem, tak aby ułatwić mu kontakt z nimi i umożliwić społeczny sukces;

- tłumacz dziecku i ucz je zwrotów, które służą inicjowanu i podtrzymywaniu rozmowy;

- zachęcaj ucznia do udziału w kołach zainteresowań, imprezach szkolnych itp.;

- wyznacz uczniowi osobę “wspierającą” – wyrozumiałego kolegę lub koleżankę, do których będzie mógł się zwrócić, gdy poczuje się zakłopotany i nie będzie wiedział, jak się zachować;

- gdy uczeń doświadcza trudności w jakieś społecznej sytuacji (np. w sposób niezamierzony kogoś obrazi), omów z nim tę sytuację, wyjaśnij mu, dlaczego dana reakcja była nieodpowiednia i wskaż, jakie zachowanie byłoby właściwe. Zastanów się wspólnie z dzieckiem, jak można uniknąć takich kłopotów w przyszłości;

- nie zadawaj pytania “Dlaczego tak zrobiłeś?”, gdy uczeń coś źle zrobi. Zamiast tego opisz, co konkretnie się nie podobało w jego zachowaniu, wyjaśnij, jakie wywołało to w tobie emocje i określ, czego oczekujesz od ucznia w takiej sytuacji;

- wprowadź do pracy z dzieckiem odpowiednie pomoce rozwijające rozumienie emocji innych osób i ich reakcji w różnych sytuacjach (karty, rysunki, zdjęcia, filmy obrazujące różne wyrazy twarzy i emocje oraz historyjki obrazkowe dotyczące różnych zachowań społecznych). Kształtuj inteligencję emocjonalną ucznia, nazywając w sposób adekwatny do wieku dziecka mimikę, gesty, mowę ciała;

- kontakty społeczne ą dla ucznia z zespołem Aspergera niezwykle wyczerpujące, frustrujące i mogą obciążać go emocjonalnie. Dlatego gdy widzisz jego zwiększone napięcie, wyłącz go ze stresującej sytuacji i daj możliwość zaangażowania się w coś, co pozwoli uczniowi się zrelaksować lub znajdź osobę albo miejsce dające mu poczucie bezpieczeństwa;

ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI POROZUMIEWANIA SIĘ I ROZUMIENIA JĘZYKA:

- zachęcaj do wzbogacenia języka poprzez wyszukiwanie wyrazów wieloznacznych i korzystanie ze słownika w czasie lekcji;

- znaczenie pojęć abstrakcyjnych popieraj przykładami i przedstawiaj za pomocą obrazów lub podawaj je parami na zasadzie przeciwstawności, np. przyjaźń – wrogość;

- zachęć ucznia do prowadzenia własnego słownika nowych pojęć, terminów i fraz;

- wspieraj rozumienie komunikacji niewerbalnej popierając każdy wyraz twarzy i gest informacją słowną (np. “jego wyraz twarzy wskazuje na to, że przeżywa teraz głęboki smutek”);

RADZENIE SOBIE Z EMOCJAMI:

- monitoruj i sprawdzaj, czy uczeń doświadcza agresji ze strony rówieśników;

- wypracuj wspólnie z uczniem listę zachowań, jakie są akceptowane jako sposób radzenia sobie ze złością oraz takich, które są nie do przyjęcia. Ustal konsekwencje pozytywne i negatywne wynikające z zastosowania się lub nie do ustalonych zasad; 

- ucz go prostych sposobów radzenia sobie ze stresem i wybuchami złości (np. techniki “odejdź, oddychaj, pomyśl, powiedz”);

- w kontakcie z uczniem unikaj konfrontacji, przymusu, okazywania siły oraz wyrażania gniewu, gdyż może to wywołać jego opór i doprowadzić do wybuchu złości;

- w momencie buntu ucznia stosuj uspokojenie, negocjacje, dawaj możliwość wyboru;

- gdy w dziecku narasta niepokój lub rozdrażnienie, wycofaj się i pozwól mu ochłonąć i wyciszyć się;

- pamiętaj, że dzieci z zespołem Aspergera nie są skłonne do manipulacji czy spiskowania, a ich niewłaściwe zachowanie może być sposobem na odreagowanie stresu i flustracji. Nie bierz osobiście do siebie każdego niegrzecznego zachowania, a raczej przeanalizuj sytuację i ustal jego przyczynę (np. błędne odczytanie czyjejś intencji, przeciążenie sensoryczne, dezorientacja), by zapobiec podobnym sytuacjom w przyszłości;

PROBLEM NADWRAŻLIWOŚCI SENSORYCZNEJ:

- jeśli uczeń jest nadwrażliwy na dotyk, unikaj dotykania go i dbaj o poszanowanie jego granic osobistych przez inne dzieci;

- jeśli dziecko poddawane jest integracji sensorycznej, pozwól na zastosowanie zaleceń również w czasie lekcji (terapeutyczna kamizelka obciążająca, poduszka terapeutyczna itp.);

- uczniowi, który źle reaguje na hałas i nadmiar bodźców słuchowych, pozwól wyciszyć się w bibliotece lub innym spokojnym miejscu. W skrajnej nadwrażliwości słuchowej, gdy jest to możliwe, zaproponuj zastosowanie stoperów;

- jeśli tylko jest to możliwe, eliminuj dźwięki z tła oraz dźwięki o wysokich tonach drażniące dla dziecka;

- w uzasadnionych sytuacjach zwalniaj dziecko z zajęć sportowych i innych, podczas których jest nadmiernie głośno;

- zorganizuj dziecku pracę w taki sposób, aby jak najmniej rzeczy działało na nie drażniąco (brzęcząca świetlówka, migające światło, intensywne zapachy);

- nie wymagaj od ucznia, aby zjadało np. w stołówce szkolnej wszystkie pokarmy, gdyż może mieć do niektórych silną awersję;

WYSTĘPOWANIE NIEZGRABNOŚCI RUCHOWEJ:

- nie zmuszaj ucznia do udziału w aktywności ruchowej, z którą sobie nie radzi;

- zachęcaj do ruchu z uwzględnieniem perfekcji dziecka i jego mocnych stron;

- pozwól na unikanie sportów konkurencyjnych;

- zindywidualizuj wymagania i ocenę z wychowania fizycznego;

PROBLEMY Z ZROZUMIENIEM CZYTANEGO TEKSTU:

- nie zakładaj, że skoro uczeń płynnie czyta tekst, to rozumie, co przeczytał. Sprawdzaj stopień zrozumienia tekstu, zadając dodatkowe pytania;

- pomocą w czytaniu ze zrozumieniem mogą być pytania cząstkowe: co się wydarzyło, kiedy, gdzie, komu, jakie było zakończenie, co przeżywał bohater;

- posługuj się tekstem ilustrowanym dla ułatwienia rozumienia;

- pozwalaj na czytanie książek o ulubionej tematyce. Pamiętaj, że omawiany uczeń może lepiej rozumieć książki popularno-naukowe niż opowiadania i fikcję literacką;

TRUDNOŚCI W PISANIU:

- dawaj możliwość wykonania przez ucznia prac pisemnych na komputerze;

- sprawdzaj wiedzę raczej za pomocą odpowiedzi ustnych niż pisemnych sprawdzianów;

- pozwól na poprawę prac pisemnych w formie ustnej;

REAKCJA NAUCZYCIELA NA NADPOBUDLIWOŚĆ DZIECKA:

- minimalizować w otoczeniu ilość bodźców rozpraszających;

- dbać o to, by na ławce ucznia znajdowały się tylko przedmioty niezbędne do bieżącej pracy;

- usadzić ucznia z dala od okna, blisko nauczyciela, najlepiej w pierwszej ławce, aby na bierząco sprawdzać poziom jego koncentracji;

- kontrolować postępy w pracy, sprawdzać, czy rozumie polecenia, naprowadzać za pomocą pytań, zachęcać do dokończenia rozpoczęcia pracy, przywołać rozproszoną uwagę;

- zwracać się bezpośrednio do ucznia, gdy polecenie kierowane do całej klasy jest ignorowane;

- wydawać polecenia w formie krótkiej i jasnej;

- powtarzać polecenia w miarę potrzeb;

- zachęcać do proszenia o pomoc, o powtórzenie, uproszczenie lub zapisanie polecenia, które jest niezrozumiałe;

- dzielić zadania na etapy i krótsze części;

- wyznaczać mniejszą liczbę zadań do wykonania;

- pilnować, by niezbędne informacje (zadane prace, terminy klasówkitp.) zostały przez ucznia zapisane w zeszycie przedmiotowym lub zeszycie korespondencji;

- wykorzystać zainteresowania w motywowaniu go do nauki (np. jeżeli fascynują go dinozaury, niech zadania matematyczne dotyczą tego właśnie tematu);

KSZTAŁTOWANIE WIĘZI EMOCJONALNEJ:

- kiedy dziecko płacze należy podejść do dziecka i przytulić je;

- kiedy dziecko płacze, a matka nie podchodzi dziecko czuje, że nie jest sprawcze;

OBJAWY ZABURZONEJ WIĘZI EMOCJNALNEJ:

- konfabulacja;

- agresja w stosunku do innych dzieci;

- piromania;

- zbieractwo;