Obojętność uczuciowa

OBOJĘTNOŚĆ UCZUCIOWA:

- dzieci obojętne uczuciowo mają problemy z nawiązaniem kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi. Nie potrafią współodczuwać radości i smutków, mają małą ekspresję mimiczną, nie wchodzą w interakcje społeczne z obawy przed odtrąceniem. Dzieci obojętne uczuciowo pochodzą z domów dziecka lub z rodzin, które nie zaspokajały potrzeby przywiązania i miłości. Są smutne, unikają kontaktu wzrokowego, ich kontakty z innymi są bardzo powierzchowne;

PRZYCZYNY:

- Dziecięce zaburzenia emocjonalne można podzielić na dwie główne kategorie:

·         zaburzenia eksternalizujące – dotyczą takich emocji, jak: gniew, agresja, wrogość, złość, skutkując zachowaniami „na zewnątrz”, np. kłamstwo, kradzież;

·         zaburzenia internalizujące – dotyczą takich emocji, jak: smutek, lęk, przygnębienie, skutkując zachowaniami „do wnętrza”, np. wycofywanie się z kontaktów, wyalienowanie.

By móc zdiagnozować zaburzenia emocjonalne u dzieci, trzeba wziąć pod uwagę kilka czynników. Po pierwsze, trwałość występujących objawów – przez jaki czas się utrzymują. Po drugie, intensywność symptomów, jaka jest ich liczba i jakie natężenie. Po trzecie, częstotliwość pojawiania się niepokojących objawów. Zaburzenia emocjonalne można rozpoznać tylko wtedy, gdy objawów jest wiele, utrzymują się przez znaczny czas, są intensywne i pojawiają się często. Zaburzenia emocjonalne to szerokie pojęcie, które swoim zasięgiem obejmuje wiele nieprawidłowości rozwojowych, np. reakcje nerwicowe, zaburzenia osobowości,zaburzenia zachowania, a nawet zaburzenia psychotyczne. Co może przyczynić się do zaburzeń emocjonalnych u dzieci?

·         Środowisko domowe – struktura rodziny (rodzina rozbita, wielodzietna, zrekonstruowana itp.), niekorzystne warunki bytowe, zła sytuacja materialna, atmosfera w domu, wadliwe metody wychowania, sztywne postawy rodzicielskie, lękliwa postawa matki, problemy z komunikacją, odrzucenie emocjonalne dziecka, niezaspokajanie potrzeb psychicznych malucha, brak akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, choroby psychiczne rodziców, ciągła krytyka, stosowanie kar cielesnych, nadopiekuńczość rodziców, brak samodzielności dziecka, kształtowanie postaw zależnościowych, zaburzone relacje rodzic-dziecko.

·         Środowisko pozarodzinne (przedszkole, szkoła) – negatywny stosunek nauczyciela do ucznia, nadmierne wymagania, rywalizacja, odrzucenie przez rówieśników, niekorzystne relacje z kolegami i nauczycielem, perfekcjonizm.

·         Sytuacje traumatyczne i subtraumatyczne – choroba dziecka lub członka rodziny, utrata bliskiej osoby, przeżycie bardzo silnego zagrożenia, śmierć kogoś bliskiego, rozwód rodziców.

Typ zaburzenia i stopień nasilenia objawów będzie stanowił wypadkową predyspozycji genetycznych i środowiskowych dziecka.

OBJAWY:

- Tym mianem określa się dzieci lękowe, u których obserwuje się trudności w kontaktach społecznych i obniżoną aktywność. M. Chłopkiewicz wyodrębnia następujące grupy dzieci:
a) dzieci zmotywowane - napięte - charakterystyczna ich cecha to ogromna skrupulatność i przesadna staranność w wykonywaniu zadań. Niepewne swych umiejętności sprawiają wrażenie nieustannie napiętych i niespokojnych. Bardzo związane z matką, odczuwają wielki lęk przed przedszkolem lub szkołą. Stronią od nowych osób, sytuacji są wówczas ciche, lękliwe i wycofują się. Te same dzieci w domu potrafią być ożywione, swobodne i ruchliwe.
b) dzieci podporzadkowane - uległe - to dzieci "wyciszone" małomówne, grzeczne, posłuszne, oceniane jako koleżeńskie i uczynne. Ich nieśmiałość i lękliwość występuje zwłaszcza w kontaktach z osobami dorosłymi; od najmłodszych lat słaba więź emocjonalna z matkami, które prezentują postawę wymagającą i represyjną. Wpływa to na ukształtowanie się u dziecka podstawy nieufności w stosunku do dorosłych, co odzwierciedla ich stosunek do nauczycieli.
c) dzieci z obniżoną samooceną - zrezygnowane - są to dzieci bierne zarówno w domu jak i w szkole. Mają poczucie małej wartości, rezygnują z prób podejmowania działań ze względu na krytyczną ocenę samych siebie. Nawet gdy osiągną sukces nie są w stanie w niego uwierzyć. Są apatyczne, powolne, przygnębione. Niezmiernie wrażliwe na przejawy dezaprobaty i odrzucenia uczuciowego ze strony innych osób. Często płaczą, gdy napotkają trudności rezygnują z zadania, wolą prosić o pomoc, niż samemu poszukać rozwiązania. Bezradność i niska samoocena wynika z błędnych postaw rodzicielskich wobec dzieci nacechowanych głównie nadmiernym krytycyzmem, odrzuceniem, dezaprobatą, deprecjonowaniem wartości dziecka.
d) dzieci nadwrażliwe - asteniczne - to dzieci bardzo skryte, powściągliwe, nie ujawniające swoich przeżyć.. Czują się różne od innych dzieci, unikają towarzystwa, męczy je hałas, ruchliwość rówieśników, wolą samotne zabawy. 
Nadmierna wrażliwość emocjonalna powoduje unikanie bodźców i izolowanie się od ludzi. Dzieci te pochodzą na ogół z rodzin rozbitych, nieszczęśliwych. Matki charakteryzują się cechami neurotycznymi, lękowymi, obarczają dzieci swymi skomplikowanymi przeżyciami.

RODZAJE ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH U DZIECI:

Istnieje bardzo wiele zaburzeń w sferze emocjonalnej, które mogą pojawić się u dzieci przedszkolnych. Niektóre dzieci przejawiają nawet kilka nieprawidłowości jednocześnie. Do najbardziej znanych zaburzeń emocjonalnych u dzieci zalicza się:
1. reakcje nerwicowe – polegają na chorobliwie lękowej reakcji na stres. Stałenapięcie psychiczne i nieuzasadnione obawy sprawiają, że maluch nie potrafi przystosować się do wymogów środowiska i wybiera dezadaptacyjne formy zachowania. Do rozwoju nerwicy u dzieci przyczyniają się głównie urazy psychiczne i traumatyczne przeżycia, np. pożar, pogryzienie przez psa, kary cielesne, przerażające bajki, konflikty między rodzicami, śmierć bliskiej osoby, zmienność i sprzeczność wymagań rodzicielskich. Reakcje nerwicowe u dzieci zależą też od typu układu nerwowego malucha, jego doświadczeń psychicznych, oczekiwań, postaw i nawyków. Podstawowym objawem nerwicy jest lęk, któremu towarzyszy poczucie zagrożenia, niepokoju, bezradności i bezsilności. Wskutek negatywnych emocji dziecko uruchamia różne mechanizmy obronne. Do zachowań nerwicowych u dzieci zalicza się:

·         lęki – dzieci w wieku przedszkolnym przeżywają wiele lęków, w tym lęków rozwojowych, np. lęk przed ciemnością, przed burzą, przed pozostaniem samemu w domu, przed zwierzętami. Bardzo często pojawiają się lęki nocne, kiedy dziecko budzi się z krzykiem w nocy, ale rano nie pamięta nocnego incydentu. Dzieci przeżywające lęki nocne są zwykle mało odporne na stres, płaczliwe, bierne w sytuacjach społecznych, nadwrażliwe emocjonalnie, przejawiające trudności w zakresie adaptacji do nowych warunków. Lęk, w odróżnieniu od strachu, to obawa w okolicznościach, które obiektywnie nie są zagrażające. Dlaczego dzieci przejawiają zachowania lękowe? Dlatego, że są straszone przez rodziców lub starsze rodzeństwo, oglądają brutalne programy telewizyjne i bajki, które epatują agresją, dlatego, że są bite przez rodziców albo wychowują się w atmosferze chaosu i konfliktów. Powodów może być wiele. Dzieci lękowe są zwykle nieufne, niepewne, zahamowane, nieśmiałe, unikają kontaktów społecznych, pozostają na uboczu, boją się kompromitacji i odrzucenia i mają niską samoocenę;

·         moczenie mimowolne – można wyróżnić moczenie pierwotne (trwa od urodzenia i stanowi kontynuację moczenia fizjologicznego) i moczenie wtórne (pojawia się u dzieci, które przeszły już trening czystości i opanowały nawyk załatwiania potrzeb fizjologicznych w toalecie). Najczęściej do moczenia mimowolnego dochodzi w nocy podczas snu, rzadziej w dzień. Ponadto, moczenie mimowolne nie jest objawem pojedynczym, ale zwykle stanowi jeden z symptomów zaburzeń emocjonalnych u dzieci. Moczeniu towarzyszy często nadpobudliwość, zmienność nastrojów, płaczliwość, lęki, drażliwość, złe stosunki z rówieśnikami, niechęć do nauki. Moczenie mimowolne częściej dotyczy chłopców niż dziewczynek. Może być skutkiem wadliwych metod wychowania, złych kontaktów rodziców z dzieckiem, narodzin młodszego rodzeństwa, rozwodu, śmierci kogoś bliskiego itp. By mówić o moczeniu mimowolnym, należy wykonać wcześniej badania lekarskie, by wykluczyć zaburzenia fizjologiczne;

·         tiki nerwowe – to nagłe, mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, które nie podlegają świadomej kontroli. Dziecko może mrugać oczami, robić dziwne grymasy twarzy, podrzucać ramionami. Tiki pojawiają się najczęściej między 5. a 12. rokiem życia. Odznaczają się uporczywością i długim trwaniem. Zwykle wynikają z silnych sytuacji konfliktowych i przeżyć urazowych. Wymagają objęcia dziecka indywidualną terapią i wyeliminowania napięć emocjonalnych;

·         jąkanie się – stanowi zwykle jeden z wielu objawów zachowań nerwicowych dziecka. Jąkanie należy do częstych zaburzeń mowy u dzieci i pojawia się między 3. a 5. rokiem życia. Jąkanie objawia się zacinaniem – objawami tonicznymi, wielokrotnym powtarzaniem tej samej sylaby, głoski, wyrazu – objawami klonicznymi, napięciem mięśniowym i emocjonalnym. Jąkanie patologiczne należy odróżnić od jąkania rozwojowego, które powstaje wskutek rozbieżności między wysokim poziomem myślenia dziecka a stosunkowo małą sprawnością aparatu artykulacyjnego. Częściej występuje wśród chłopców niż dziewczynek. Wskazana jest konsultacja logopedyczna;

·         zaburzenia apetytu – „nerwicowe zaburzenia łaknienia” występują u 2/3 dzieci w wieku 2-5 lat. Zaniepokojeni rodzice zwykle nadmiernie zwracają uwagę na proces jedzenia, proszą, nakłaniają lub wręcz zmuszają dzieci do jedzenia, co przynosi zwykle odwrotny skutek. Odmowa jedzenia może wynikać z tego, że podaje się pokarmy, których dziecko nie lubi. Brak apetytu może być reakcją na pojawienie się w rodzinie nowego dziecka – maluch boi się, że straci miłość rodziców i jest zazdrosny o rodzeństwo. Zaburzenia łaknienia mogą być też konsekwencją trudnej sytuacji domowej, braku poczucia bezpieczeństwa albo sposobem na zwrócenie na siebie uwagi i zapewnienie opieki. U niektórych dzieci nerwicowych brak apetytu może łączyć się z innymi zaburzeniami, jak wymioty czy jadłowstręt psychiczny;

2. zahamowanie psychoruchowe – dzieci zahamowane psychoruchowo są lękliwe, mało aktywne i przejawiają trudności w kontaktach z otoczeniem. Zahamowanie powstało u nich wskutek krytyki, ośmieszania, poniżania, kar cielesnych stosowanych przez rodziców. Zwykle takie dzieci nie sprawiają problemów wychowawczych, pozostają „w cieniu”, cierpiąc, izolując się od innych, tłumiąc emocje w sobie. Dzieci zahamowane mogą być nadmiernie skrupulatne, niepewne, małomówne, ciche, posłuszne, zrezygnowane, apatyczne, powolne, przygnębione, z niskim poczuciem własnej wartości, płaczliwe, powściągliwe;

3. obojętność uczuciową – dzieci obojętne uczuciowo mają problemy z nawiązaniem kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi. Nie potrafią współodczuwać radości i smutków, mają małą ekspresję mimiczną, nie wchodzą w interakcje społeczne z obawy przed odtrąceniem. Dzieci obojętne uczuciowo pochodzą z domów dziecka lub z rodzin, które nie zaspokajały potrzeby przywiązania i miłości. Są smutne, unikają kontaktu wzrokowego, ich kontakty z innymi są bardzo powierzchowne;

4. nadpobudliwość psychoruchową – nadpobudliwość u dzieci wynika z przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania. Reakcje emocjonalne są gwałtowne, nieadekwatne do okoliczności. Charakterystyczna jest labilność emocjonalna, impulsywność, drażliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, łatwa męczliwość i brak cierpliwości. Dzieci nadpobudliwe szybko się dekoncentrują i nudzą wykonywaną czynnością. Najważniejsza jest konsekwencja wychowawcza, spokój, sprecyzowane wymagania i stały rytm dnia;

5. agresywność – zachowania agresywne są częstsze u chłopców niż dziewczynek i manifestują się najczęściej do drugiego roku życia. Wyróżnia się agresję werbalną (krzyki, wyzwiska, przezwiska, obmawianie, arogancja, skarżenie) i fizyczną (bicie, kopanie, drapanie, gryzienie, wyrywanie włosów). Zachowania agresywne powstają wskutek frustracji, ale też naśladowania starszych osób (rodziców, rodzeństwa, kolegów). Agresja instrumentalna służy realizacji jakiegoś celu. Agresja wroga odznacza się zawiścią i jest nastawiona na zadanie bólu drugiej osobie

LECZENIE:

- Każde dziecko przejawiające odchylenia od prawidłowego rozwoju emocjonalnego wymaga odrębnego rozpoznania przyczyn i stosowania specyficznych, dobranych do jego możliwości metod wychowawczych i terapeutycznych, obejmujących zarówno rodziców jak i dziecko.
- Terapia rodzinna podejmowana w przypadku zaburzeń istniejących u dzieci ma na celu uwrażliwienie rodziców na. problemy dziecka, zrozumienie jego prawidłowości rozwojowych i potrzeb, przyczyn zakłócenia zachowania, a także zrozumienie przez rodziców, jakie sytuacje rodzinne powodują i nasilają zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka. 
- Łączy się to z przejęciem przez rodziców odpowiedzialności za prawidłowe funkcjonowanie rodziny, które jest warunkiem zmiany postaw rodziców w stosunku do dziecka.
- Objęcie terapią tylko dziecka utwierdza rodziców w przekonaniu, że przyczyny trudności tkwią w dziecku, jego zachowaniu sprawiającym kłopoty otoczeniu. Utrwala to nieprawidłowe postawy rodziców i nie rozwiązuje istotnych problemów będących rzeczywistą przyczyną zaburzeń obserwowanych u dziecka. - Rozwiązanie problemów dziecka wymaga zatem działania dwukierunkowego, pracy z samym dzieckiem i z jego rodziną.