Integracja sensoryczna

INTEGRACJA SENSORYCZNA:

CO TO JEST?

- Integracja sensoryczna to zdolność dziecka do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczanych przez zmysły z otoczenia oraz z własnego organizmu. Mówiąc w skrócie, integracja sensoryczna pozwala segregować, porządkować i składać razem pojedyncze bodźce w pełne funkcje mózgu. Gdy funkcje te są zrównoważone, motoryka ciała łatwo dostosowuje się do otoczenia, umysł łatwo przyswaja informacje, a „dobre” zachowanie pojawia się w sposób naturalny. Integracja sensoryczna wpływa także na rozwój dziecka, zdolność do nauki i samoocenę;

- Aby pomóc ludziom lepiej zrozumieć, w jaki sposób mózg przetwarza otrzymywane informacje, specjaliści często dzielą tę sferę na kilka elementów, np. rejestrowanie, modulację i odpowiedź. (…) Oto kilka przykładów zachowań, które mogą się pojawić u dziecka doświadczającego problemów z przetwarzaniem bodźców sensorycznych:

• Trudności z rejestrowaniem: dziecko może zbyt słabo reagować na ruch lub dotyk, wydawać się letargiczne, z opóźnieniem odpowiadać na docierające do niego bodźce. Z drugiej strony może także reagować na te czynniki w sposób zbyt gwałtowny.
• Trudności z modulacją: dziecko może źle znosić zmiany w codziennych czynnościach, łatwo się rozpraszać, być nadmiernie aktywne, mieć problemy z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej lub wydawać się nieobecne, wycofane z życia lub zamknięte we własnym świecie.
• Trudności z odpowiedzią lub „integracją”: dziecko może mieć problemy z motoryką, reagować w sposób niezdarny, mieć słabą świadomość własnego ciała i kłopoty z koordynacją obu stron ciała;

- Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z istnienia trzech układów sensorycznych: dotykowego, przedsionkowego i prioprioceptywnego. Nie tylko powinny one funkcjonować prawidłowo, ale także ze sobą współpracować. W przeciwnym razie dziecko doświadcza kłopotów dotyczących interakcji z otoczeniem, a także rozpoznawania sygnałów wysyłanych przez własny organizm.

ZAŁOŻENIA:

- Założenia teoretyczne dotyczące diagnozy i terapii integracji sensorycznej zostały opisane przez dr Jean Ayres – psychologa i terapeutę zajęciowego w Instytucie Badań Mózgu w Los Angeles

1.Mózg funkcjonuje jako całość, a każda jego część ma do wykonania określone zadania i jest zależna od innych.

2.Praca wyższych struktur korowych zależy od integracji dokonującej się na niższych poziomach mózgu, zwłaszcza w pniu mózgu. Niezakłócony rozwój procesów integracji sensorycznej jest podstawą prawidłowego uczenia się i zachowania.

3.Neurony mózgu dziecka i układy zmysłów powinny być stymulowane i używane, aby móc się rozwijać. Jeśli mózg nie otrzymuje prawidłowej ilości bodźców z narządów zmysłów, jego komórki obumierają.

4.Centralny układ nerwowy jest plastyczny. Mózg dostosowuje się do wpływających bodźców sensorycznych, a niektóre jego partie w miarę potrzeby mogą przejmować funkcje innych struktur. Teoria i praktyka integracji sensorycznej wykorzystuje to zjawisko. Podczas wykonywania ćwiczeń terapeuta pomaga dziecku uzyskać najbardziej prawidłową odpowiedź adaptacyjną, pobudzając odpowiednio różne układy zmysłów. Reakcja adaptacyjna to celowe działanie lub reakcja na bodziec zmysłowy. Przykładem może tu być wkładanie piersi do ust, wyciągnięcie rąk przed siebie w trakcie upadku, uspokojenie się dziecka wskutek huśtania. Jednak zanim dziecko zaczyna przejawiać reakcje adaptacyjne, jego układ nerwowy musi zrozumieć i zorganizować wrażenia zarówno na poziomie odruchów jak i korowym. Zdolność do reakcji adaptacyjnych i zdolność do integracji wrażeń są od siebie zależne. Kiedy funkcje integracji sensorycznej są efektywne to reakcje adaptacyjne są odpowiednie. 5.Istnieją trzy układy sensoryczne leżące u podstaw całego rozwoju dziecka: układ dotykowy, układ przedsionkowy oraz układ proprioceptywny. Pomimo, ze nie są one tak dostrzegane jak zmysł wzroku, słuchu, węchu, smaku, to mają one duże znaczenie w naszym codziennym funkcjonowaniu. Zmysł dotyku, zmysł przedsionkowy oraz proprioceptywny zaczynają funkcjonować w bardzo wczesnym etapie życia nawet podczas życia płodowego. To one dostarczają bodźców do stymulacji zmysłów „wyższego rzędu”.

NAJWAŻNIEJSZE SYSTEMY SENSORYCZNE:

1. Czuciowy 
System dotykowy to największy system sensoryczny w naszym ciele i odgrywa zasadniczą rolę w ludzkim zachowaniu fizycznym i psychicznym. Jest pierwszym systemem gotowym do funkcjonowania na długo przed wzrokowym , słuchowym. 
2. Propriorecepcja 
Informacje sensoryczne otrzymywane z kurczących i rozciągających się mięśni, ścięgien oraz rozciąganych i uciskanych stawów. Jest bardzo dużo mięśni, ścięgien i stawów w naszym ciele i dlatego system ten ma dużą reprezentację w korze mózgowej. Dużo informacji przebiega poza naszą świadomością, ale dużo informacji odbieramy z jej udziałem. Gdy zbyt mało informacji proprioreceptywnych dociera do naszej świadomości ruchy stają się woniejsze, niezgrabne, błędne. 
3. System przedsionkowy
Na system ten składają się dwa typy receptorów dostarczających informacji o pozycji i ruchach głowy i inforamacji o grawitacji i ruchu. 
4. System słuchowy – dźwięki stymulują receptory w uchu wewnętrznym by wysyłały impulsy do pnia mózgu. Impulsy te łączą się z impulsami z układu przedsionkowego, z mięśni i skóry. 
5. System wzrokowy, węchowy, smakowy – trzy wyżej wymienione systemy rozwijają się już w życiu płodowym człowieka. Systemy wymienione w tym punkcie rozwijają się i doskonalą dopiero w jego życiu osobniczym. 

UKŁAD DOTYKOWY:

- Jak sama nazwa wskazuje, dotyczy on zmysłu dotyku. Pozwala na odczuwanie, czy dane obiekty są gorące czy zimne, ostre czy tępe, szorstkie czy gładkie. Układ ten umożliwia nam rozpoznawanie przedmiotów za pomocą dotyku, odczuwanie bólu, ciśnienie itp.(…)

- Dotyk stanowi nasz pierwszy kontakt ze światem. Pojawia się on jeszcze przed pojawieniem się zmysłu wzroku. Przychodzącemu na świat dziecku umożliwia on poczucie bezpieczeństwa, dzięki niemu tworzą się pierwsze więzi, co z kolei warunkuje rozwój społeczno – emocjonalny. Dzięki dotykowi rejestrujemy zimno, ciśnienie, ból, położenie ciała.

- W tym układzie rozróżnia się dwa rodzaje receptorów: ochronne i rozróżniające. Ochronne mieszczą się w mieszkach włosowych. Reagują one na delikatną stymulację, jak dźwięk czy fale powietrza. Rozróżniające mieszczą się w skórze właściwej i reagują gdy wchodzimy z czymś w kontakt. Rozróżnianie za pomocą dotyku dostarcza informacji o świecie jak i o swoim ciele. Ma wpływ na planowanie ruchu

UKŁAD PRZEDSIONKOWY:

- Koordynuje on ruchy oczu, głowy i ciała. Pozwala nam balansować na równoważni, bujać się na huśtawce, koordynować ruchy obu stron ciała i łapać równowagę, gdy się potkniemy.(…)

- Układ przedsionkowy umożliwia radzenie sobie z grawitacją. Jego podstawowa rola polega na kształtowaniu naszych relacji z siłą przyciągania ziemskiego. Ściśle współdziała on z odruchami, aby umożliwić ciału utrzymanie równowagi, zoptymalizować ilość informacji do osiągnięcia właściwego napięcia mięśniowego. Układ przedsionkowy i odruchy są od siebie zależne jeśli chodzi o kontrolę postawy i ruchu. Niewłaściwe sygnały przedsionkowe mogą wywołać odruchy pierwotne, a zaburzone reakcje odruchów zaburzą funkcjonowanie układu przedsionkowego.

- Układ przedsionkowy znajduje się w uchu wewnętrznym i połączony jest nerwem przedsionkowym z móżdżkiem, który to monitoruje nasze położenie w przestrzeni i pozycję w jakiej się znajdujemy. Ucho składa się z dwóch elementów: aparatu przedsionkowego (mechanizmu równowagi) i ślimaka. Łączy je cecha wspólna: endolimfa i przekaz informacji poprzez ten sam nerw - ósmy nerw czaszkowy lub nerw przedsionkowo – słuchowy. Informacja przesyłana przez układ przedsionkowy wpływa na słuch, a dźwięk wpływa na układ przedsionkowy. Oczywiste jest zatem, ze właściwe funkcjonowanie układu przedsionkowego wpływa na takie umiejętności jak różnicowanie słuchowe, różnicowanie dźwięków znaczących od nieznaczących. Ze względu na bliskość anatomiczną odpowiada też za kontrolę i planowanie ruchu mięśni produkujących mowę.

- Układ przedsionkowy jest powiązany również z narządem wzroku. Impulsy przekazywane z układu przedsionkowego do pnia mózgu wpływają na reakcje równowagi dzięki nerwom ruchowym kontrolującym ruchy oczu. Układ przedsionkowy wpływa na: skupienie wzroku, przenoszenie go z przedmiotu na przedmiot, śledzenie poruszającego się przedmiotu, szybkie i płynne przenoszenie wzroku z przedmiotów znajdujących się blisko na przedmioty znajdujące się daleko (przepisywanie z tablicy), widzenie obuoczne.

- Układ przedsionkowy ma duży wpływ na funkcje przestrzenne: wyróżnienie figury z tła, stałość formy, spostrzeganie pozycji w przestrzeni (prawidłowa orientacja liter i przedmiotów), orientacja przestrzenna (ocena odległości), kierunkowość. Ma wpływ na obustronną koordynację ciała, umiejętność przekraczania jego środka. Może być traktowany jak podstawa dla orientacji ciała w stosunku do otoczenia.

UKŁAD PRIOPRIOCEPTYWNY:

- Korzysta on z danych dostarczanych przez mięśnie i stawy, aby informować mózg o pozycji ciała. Dzięki niemu możemy stać bez przewracania się, używać ołówka lub kozłować piłką. 

- Układ proprioceptywny informuje nas o tym, gdzie znajdują się w danym momencie części ciała. Daje wewnętrzne poczucie siebie, pozwalające nam działać bez świadomego myślenia i bez informacji pochodzących z innych zmysłów.

- Dzieci, które nie otrzymując dostatecznej ilości informacji od układu propriocepcji gdy siedzą nieruchomo, stale potrzebują się ruszać, by dostarczyć sobie tychże informacji przekazanych przez ruch mięśni o swoim położeniu w przestrzeni.

- Propriocepcja jest ściśle związana z układem przedsionkowym. Ich połączona praca wpływa m.in. na napięcie mięśniowe.

- Dzięki niej możemy wykonywać precyzyjne, skoordynowane ruchy rąk lub nóg bez konieczności ciągłego ich obserwowania, automatycznie dostosowywać pozycję naszego ciała, aby zapewnić stabilizację. Czucie proprioceptywne umożliwia również precyzyjną manipulację drobnymi przedmiotami, dostosowanie siły, z jaką należy wykonać ruch

Niestety zdarza się, że z różnych przyczyn cały ten skomplikowany proces integracji sensorycznej zostaje zaburzony i wtedy w funkcjonowaniu takiej osoby pojawiają się poważne nieprawidłowości. Jest to na przykład zaburzenie modulacji bodźców sensorycznych odbieranych z otoczenia rozumiane jako dysfunkcja wzmacniania i hamowania danych w zależności od ich ważności w danym momencie, dla prawidłowego funkcjonowania. Mogą także wystąpić trudności z odbieraniem większej ilości bodźców jednocześnie, lub ograniczona możliwość wytworzenia reakcji adaptacyjnej, albo też reakcja adaptacyjna może być nieadekwatna. Mogą wystąpić inne zaburzenia np.: dyspraksja (deficyty w planowaniu ruchu), problemy użycia obu stron ciała w działaniu, zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej. 
- Zaburzenia integracji sensorycznej mogą pojawiać się jako jedyny skutek dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego, mogą też być jednym z objawów zespołu np.; zespołu łamliwego chromosomu X, zespołu Dovna, czy autyzmu. 
- W literaturze po raz pierwszy nieprawidłowe reakcje sensoryczne u dzieci autystycznych opisał E. Schopler wskazując na nieprawidłowe reakcje tych dzieci na bodźce wzrokowe, przedsionkowe i słuchowe. A. Jean Ayres opisała dwa typy dysfunkcji integracji sensorycznej u dzieci z autyzmem. Pierwszy to zaburzenia rejestracji bodźców sensorycznych, drugi to zaburzenia modulacji impulsów sensorycznych. Zaburzenia rejestracji bodźców sensorycznych dotyczą przede wszystkim bodźców wzrokowych i słuchowych, ale czasem również węchowych, smakowych, przedsionkowych i dotykowych. Często występuje u tych dzieci tzw. “deprywacja sensoryczna” , dziecko zamyka się na działanie bodźców zewnętrznych, nie poszukuje ich aktywnie w otoczeniu. Obserwuje się również poważne nieprawidłowości w postaci nadmiernego zwracania uwagi na pozornie nieznaczące bodźce zewnętrzne (reagowanie krzykiem na mocniejsze bodźce słuchowe). Zaburzenia modulacji dotyczą nieprawidłowości w zachowaniu równowagi między procesami pobudzenia nerwowego i hamowania i przejawiają się obronnością dotykową, niebezpieczeństwem grawitacyjnym i nietolerancją ruchu. 

POTENCJALNE OZNAKI ZBURZENIA:

1. jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem;
2. ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate);
3. źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp.;
4. wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie;
5. ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów;
6. ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie;
7. podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.;
8. jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu;
9. trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza;
10. jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża;
11. bywa uparte, negatywistyczne;
12. w porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno;
13. nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie;
14. wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy, niepewnie stawia nogi;
15. nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci;
16. niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma różne przedmioty codziennego użytku, np. nożyczki, sztućce czy przybory do pisania;
17. unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem;
18. uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego. Jest stale w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała;
19. przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku;
20. w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu;
21. często myli stronę prawą i lewą, w obrębie własnego ciała oraz w otaczającej przestrzeni, podczas gier zespołowych zdarza się, że biegnie w innym kierunku niż jego drużyna, w inną stronę niż piłka, którą ma złapać, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości;
22. nie ma dominacji jednej ręki;
23. ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli, odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy;
24. ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.;
25. sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy;
26. nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – uwielbia to;
27. nadwrażliwość na dotyk, ruch, bodźce wzrokowe i słuchowe;
28. zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności;
29. problemy z koordynacją;
30. opóźnienia w rozwoju mowy i zdolności językowych;
31. opóźnienia w rozwoju zdolności ruchowych (duża i mała motoryka);
32. problemy z nauką;
33. niska samoocena;
34. kłopoty z dobrą organizacją;
35. kłopoty z zachowaniem;
36. nadwrażliwość na dotyk, ruch, bodźce wzrokowe i słuchowe
37. zbyt mała wrażliwość na dotyk ruch, bodźce wzrokowe i słuchowe
38. zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności
39. problemy z koordynacją
40. opóźnienia w rozwoju mowy i zdolności językowych
41. opóźnienia w rozwoju zdolności ruchowych (duża i mała motoryka)
42. problemy z nauką
43. niska samoocena
44. kłopoty z dobrą organizacją
45. kłopoty z zachowaniem

ZASADY I ETAPU ROZWOJU INTEGRACJI SENSORYCZNEJ:

- Większość aktywności w pierwszych latach życia jest częścią jednego procesu: procesu organizacji wrażeń w systemie nerwowym.

- Niemowlę widzi, słyszy i czuje swoje ciało, ale nie potrafi jeszcze dobrze tych wrażeń zorganizować. Kiedy ich doświadcza, to stopniowo się tego uczy i odkrywa co one znaczą. Nabywa zdolności ogniskowania uwagi na wybranych poszczególnych wrażeniach i ignorowania innych. Jego ruchy stają się delikatniejsze, ukierunkowane, uczy się mówić, kontrolować emocje.

- Największa sensomotoryczna organizacja następuje podczas reakcji adaptacyjnych na bodźce. Są to twórcze i użyteczne odpowiedzi ciała na bodźce ze środowiska. Np.: słyszymy dźwięk i odwracamy głowę, by zobaczyć co się stało, ktoś na nas wpada, a my balansujemy ciałem, by nie upaść. Zanim ciało może wykonać taką reakcję adaptacyjną musi zintegrować wrażenia ze zmysłów. Każda odpowiedź adaptacyjna prowadzi do dalszej integracji wrażeń, a dobrze zintegrowane reakcje adaptacyjne prowadzą mózg do stanu bardziej zorganizowanego. Dzieci poszukują aktywności, które pozwolą im doświadczyć wrażeń potrzebnych do rozwoju nowych funkcji motorycznych i mają wielki, wewnętrzny napęd do rozwoju.

Jean Ayres opisała poszczególne etapy rozwoju procesu integracji sensorycznej.

I miesiąc

- Nowo narodzone dziecko rodzi się z kształtowanym już od kilku miesięcy układem dotykowym, przedsionkowym, proprioceptywnym. Potrafi już interpretować niektóre wrażenia ze swojego ciała i odpowiadać na nie odruchami. Kiedy delikatnie dotkniemy policzka dziecko zwróci się w stronę ręki. Natura wyposażyła nas w ten odruch by pomóc w poszukiwaniu pożywienia.

- Wrażenie mokrej pieluchy jest odbierane jako niekomfortowe, a dotyk skóry matki jako przyjemny. Dziecko jednak jeszcze nie różnicuje w które miejsce jest dotykane.

- Bodźce dotykowe w okresie noworodkowym są bardziej istotne jako źródło emocjonalnej satysfakcji, przyczyniają się do nawiązania relacji z matką, a tym samym do rozwoju emocjonalnego.

- Noworodek reaguje także na informacje z ucha wewnętrznego. Dziecko rodzi się z dobrze ukształtowanym już układem przedsionkowym, który odpowiada za odczuwanie ruchów naszego ciała i równowagę. Wrażenie delikatnych ruchów, jak np kołysania nie tylko uspokaja ale integruje mózg.

- Bodźce przedsionkowe są odpowiedzialne za rozwój reakcji podnoszenia głowy podczas leżenia na brzuchu.

- Dziecko w tym okresie czuje już swoje mięśnie i stawy. Dowodem na to jest fakt, ze dopasowuje się do ramion i ciała osoby trzymającej go.

- Mięśnie i stawy przekazują do mózgu informację o zwróceniu się głowy w jedną stronę. To aktywuje asymetryczny toniczny odruch szyjny. W ciągu kilku tygodni życia ten odruch odgrywa główną rolę w determinowaniu ruchów ramion. Jeśli w przyszłości źle się zintegruje dziecko będzie miało problemy z integracją sensoryczną.

- Wzrok noworodka nie jest jeszcze dobrze ukształtowany, choć rozpoznaje on twarz matki i inne znaczące obiekty. Pierwszym krokiem w rozwoju wzroku jest wodzenie wzrokiem za poruszającym się przedmiotem lub osobą. To wymaga wrażeń z mięśni karku i nerwów wzrokowych w powiązaniu z informacjami z ucha wewnętrznego.

- Innym zmysłem prawdopodobnie dobrze ukształtowanym jest smak i powonienie. Odgrywają one ważną rolę w trakcie pierwszego miesiąca.

- Zatem jednomiesięczne dziecko rozwija już sporą ilość reakcji adaptacyjnych.

- Bez integracji, która następuje w tych podstawowych, prostych aktywnościach sensomotorycznych nie byłby możliwy dalszy prawidłowy rozwój.

II – III miesiąc

- Oczy i szyja są pierwszymi częściami ciała, które dziecko uczy się kontrolować. Utrzymanie głowy i wzroku stabilnych jest fundamentalnym życiowym osiągnięciem. W tym celu mózg musi zintegrować trzy typy wrażeń: poczucie siły grawitacji i ruchu z ucha wewnętrznego, wrażenia z mięśni wokół oczu i wrażenia z mięśni karku. Dziecko uczy cię uzyskiwać stabilny czysty obraz pomimo poruszeń swojego ciała. Ten rozwój będzie kontynuowany jeszcze przez kilka lat i jest bardzo istotny dla późniejszej nauki czytania.

- Integracja bodźców poprioceptywnych i przedsionkowych umożliwia niemowlęciu także utrzymanie napięcia mięśniowego i poczucia pewności w odniesieniu do stałej siły grawitacji. Dziecko trzymiesięczne coraz pewniej radzi sobie z grawitacją. Dźwiga już nie tylko głowę, ale również klatkę piersiową.

- Napięcie mięśniowe i umiejętność jego zmian jest podstawą do wykonywania wszystkich ruchów, co jest szczególnie ważne w rozwoju precyzyjnych ruchów ręki

- Dłonie dziecka 3-miesięcznego są przez większość czasu otwarte. Brakuje jeszcze umiejętności sięgania po przedmiot. Dziecko nie używa też jeszcze kciuka i palca wskazującego, tylko pozostałych trzech palców. Chwytanie jest wciąż reakcją automatyczną w odpowiedzi na dotyk wnętrza dłoni. W ciągu kilku miesięcy zintegrowane wrażenia dotykowe oraz z mięsni i stawów dłoni stopniowo doprowadzą do rozwoju efektywniejszej formy chwytu.

IV – VI miesiąc

- Na tym etapie niemowlę zaczyna dotykać i oglądać swoje ręce. To pozwala mu osiągnąć świadomość gdzie one znajdują się w przestrzeni. Potrzebuje teraz dotyku oraz wrażeń z mięśni i stawów, aby skoordynować partie swojego mózgu, którymi „widzi” z tymi, którymi „czuje” ręce i ramiona.

- Bardzo ważnym momentem jest połączenie rąk przed sobą. Jest to początek koordynacji obu stron ciała.

- Większość ruchów do tej pory było automatycznych, ale teraz dzieko zaczyna nabywać umiejętności planowania ruchu. Każda nowa aktywność zawiera teraz więcej planu i więcej integracji sensorycznej.

- W okolicach 6 miesiąca dziecko podnosi głowę, ramiona, łopatki i nogi, wszystko w tym samym czasie, balansuje na brzuchu. Ta pozycja jest krokiem milowym dla rozwoju mięśni używanych we wstawaniu i chodzeniu. Starsze dzieci, które nie osiągnęły tej pozycji mają problemy z grawitacją i odczuwaniem ruchu.

VI-VIII miesiąc

- Ważnym aspektem tego okresu jest przemieszczanie się w wiele miejsc, które można eksplorować. Pełzanie i raczkowanie dostarcza wielu wrażeń do zintegrowania i daje dziecku poczucie siebie jako niezależnej istoty. Pozwala doświadczyć przestrzeni i dystansu między sobą a przedmiotami w środowisku. Dobra ocena odległości pozwala dziecku poznać jaką wielkość mają przedmioty.

- Jeśli w tym czasie dziecko ma trudność z integrowaniem wrażeń pełzania i raczkowania, może mieć później problem z oceną odległości i wielkości.

- Innym osiągnięciem tego okresu jest umiejętność efektywnego używania kciuka i palca wskazującego do podnoszenia nawet małych przedmiotów, coraz dojrzalsze planowanie ruchu, wiedza, ze przedmioty istnieją, choć ich nie widać.

IX – XII miesiąc

- Dziecko raczkuje coraz dłuższe dystanse i odkrywa coraz więcej. To stymuluje jego układ nerwowy, rozwija koordynację obu stron ciała, uczy planowania motorycznego, rozwija percepcję wzrokową

- W zabawie często przekracza środkową linię ciała. Czucie tejże linii, czyli głównej osi ciała ma zasadnicze znaczenie dla somatognozji. Jego początki to łączenie rąk w 4 miesiącu życia.

- Jednym z najważniejszych momentów jest tu samodzielne stanięcie na nogi. Jest to końcowy efekt integracji wrażeń grawitacji, ruchu, wrażeń z mięśni i stawów z wcześniejszych miesięcy.

II rok

- W tym okresie dziecko uczy cię chodzić, mówić, planować kompleksowe działania.

- Umiejętność planowania ruchu zależy od działania systemu dotykowego. W odróżnieniu do okresu noworodkowego dziecko potrafi już zlokalizować gdzie jest dotykane. Wrażenia z jego skóry mówią gdzie ciało się kończy a gdzie zaczyna. Taka sensoryczna świadomość ciała jest ważniejsza niż wiedza wizualna.

- Dzieci, które nie integrują tych wrażeń nie są w stanie poczuć jak zbudowane jest ich ciało, do czego służą jego części. Będą miały kłopoty z uczeniem się różnych czynności takich jak zapinanie guzików, zamków, używanie sztućców itp.

- Dzieci w tym wieku bardzo lubią zabawy dostarczające im wrażeń z ciała i receptorów grawitacji w uszach wewnętrznych. Te wrażenia formują ich wewnętrzny obraz ciała w mózgu.

- Mają też wewnętrzny napęd do odkrywania przestrzeni nie tylko horyzontalnej ale i wertykalnej. Wspinają się nawet zanim zaczną chodzić. Aby się wspinać dziecko nie musi mieć dobrze zorganizowanego wrażenia grawitacji i ruchu

- Wspinanie dalej integruje je z wrażeniami z ciała i informacjami wzrokowymi.

- Wspinanie jest ważnym krokiem w kierunku rozwoju wizualnej percepcji przestrzeni.

- Rozwijają się umiejętności manipulacyjne. Integracja bodźców wzrokowych z przedsionkowymi, proprioceptywnymi, dotykowymi umożliwia dziecku wykonywanie takich czynnością jak malowanie, budowanie z klocków, ubieranie kurtki itp.

III-VII rok

- Jest to okres krytyczny dla integracji sensorycznej. Mózg jest najbardziej wrażliwy na bodźce i najbardziej zdolny do organizowania ich. Dziecięcy napęd wewnętrzny czyni go bardzo aktywnym. Jego reakcje adaptacyjne są coraz bardziej kompleksowe, a każda reakcja rozszerza dziecięcą zdolność do integracji sensorycznej. Dziecko biega, skacze, huśta się, turla, wspina, a to rozwija jego równowagę, koordynację wzrokowo – ruchową, planowanie motoryczne.

- Próbowanie działań niebezpiecznych to sprawdzanie swoich granic sensomotorycznych zdolności. Place zabaw są w tym okresie tak popularne, bo wypełniają one potrzeby rozwijania systemu nerwowego.

- Do czasu, gdy dziecko osiągnie 8 rok życia jego system dotykowy, poczucie ruchu i grawitacji są już prawie tak dojrzałe. jak będą już zawsze.

- Około 6 r. ż. powinien zakończyć się też proces lateralizacji. Zaburzenia lateralizacji przejawiają się deficytami w sferze koordynacji ruchowej, przekraczania linii środka ciała. Problemy z przekraczaniem linii środka ciała mogą dotyczyć również ruchów gałek ocznych, a to przekłada się na trudności w rysowaniu, pisaniu, układaniu z części, liczeniu.

POZIOMY INTEGRACJI SENSORYCZNEJ: 
Poziom I – dokonuje się rozwój w obrębie systemu przedsionkowego, proprioreceptywnego, dotykowego, rozwijają się reakcje równoważne. 
Poziom II – Rozwój dużej motoryki i podstawowych zręczności, planowanie ruchu, kinestezja, stabilna postawa, podstawy percepcji słuchowej i wzrokowej. 
Poziom III – Rozwój ruchów precyzyjnych ręki, różnicowanie stron ciała, schemat ciała, dalszy rozwój podstawowych systemów zmysłowych, koordynacja wzrokowo – ruchowa. 
Poziom IV – Dopiero po ukształtowaniu się tych wcześniejszych funkcji może prawidłowo rozwijać się proces tworzenia pojęć, czytanie, pisanie, liczenie, zachowania społecznie akceptowane. 

TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ:

- Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona wyłącznie przez certyfikowanego terapeutę, a jej podstawą jest diagnoza;

- Terapia integracji sensorycznej określana jest mianem "naukowej zabawy". Podczas sesji dziecko chusta się w ha maku, toczy w beczce, jeździ na deskorolce czy balansuje na kołysce;

ZASADY DLA MAŁYCH DZIECI:

1. Nie ograniczaj kontaktu dotykowego z dzieckiem;

2. Nie ograniczaj kontaktu kinestetycznego;

3. Wkładaj do rąk dziecka różne zabawki, przedmioty i pomóż mu poznawać je;

4. Muzykuj z dzieckiem na naturalnych instrumentach;

5. Pozwól dziecku na swobodny ruch i trening mięśniowy;

6. Stworzy dziecku bogate sensoryczne środowisko;

7. Zapewnij dziecku zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych inosychicznych;

8. Sięgnij do starych, sprawdzonych zabaw i zabawek;

9. Pozwól dziecku budzić się, w ten sposób poznaje świat