Zasady zatrudniania nauczycieli wspierających kształcenie specjalne od stycznia 2016 r.

W przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych nowym obowiązkiem dyrektora będzie zatrudnianie nauczycieli wspomagających pracę z dziećmi, których dotyczy kształcenie specjalne. Takie zatrudnienie każdorazowo będzie wymagało od dyrektora uwzględnienia zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Nowe przepisy zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2016 r.

Możliwość dodatkowego zatrudnienia pomocy dla ucznia wymaga przeanalizowania potrzeb wynikających z orzeczenia

Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wprowadza od 1 stycznia 2016 r. nowe rozwiązania dotyczące możliwości dodatkowego zatrudniania w szkołach ogólnodostępnych osób wspomagających organizację kształcenia specjalnego uczniów z niepełnosprawnością. Dyrektor, podejmując decyzje o dodatkowym zatrudnieniu wraz zespołem nauczycieli i specjalistów, powinien przeanalizować potrzeby ucznia i zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego oraz zasoby kadrowe szkoły, jakie zadania ma realizować pracownik, a nawet przeanalizować kwalifikacje kandydatów - i na tej podstawie podjąć decyzje dotyczące zarówno tego, kogo zatrudnić, jak i w jakim wymiarze, formie i na jaki okres.

Tabela. Zatrudnianie nauczycieli wspomagających/asystentów/specjalistów od 1 stycznia 2016 r.

Stanowisko		Możliwe formy zatrudnienia		Kwalifikacje	Zadania
Nauczyciel wspomagający - posiadający kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej zatrudniony w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych		na podstawie przepisów Karty Nauczyciela, w zależności od stopnia awansu zawodowego oraz możliwości organizacyjnych zatwierdzonych w arkuszu organizacji, umowa na czas określony, nieokreślony lub przez mianowanie, czas pracy z uczniem lub na jego rzecz wynikający z pensum dydaktycznego. Szczegółowe zasady zatrudniania nauczycieli określono w rozdziale 4 Karty Nauczyciela		Kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej oraz przygotowanie pedagogiczne. Przepisy nie precyzują bliżej specjalności, w jakiej nauczyciel wspomagający powinien zdobyć przygotowanie. W opisie standardów kształcenia nauczycieli (moduł 5) pedagogika specjalna obejmuje specjalności: edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną (oligofrenopedagogika), tyflopedagogika, surdopedagogika, pedagogika lecznicza, resocjalizacja i socjoterapia.	Wynikające z wymagań określonych w § 7 ust. 4 rozporządzenia z 24 lipca 2015 r.: prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami zajęcia edukacyjne oraz z innymi nauczycielami i specjalistami realizują zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracę wychowawczą, uczestniczą, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w programie, realizowanych przez nauczycieli i specjalistów, udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym oraz nauczycielom i specjalistom realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, w doborze form i metod pracy. Dyrektor, uwzględniając indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wyznacza zajęcia edukacyjne oraz zintegrowane działania i zajęcia, określone w IPET, realizowanych wspólnie z innymi nauczycielami przez nauczycieli wspomagających.
Zakres czynności osoby zatrudnionej na stanowisku nauczyciela wspomagającego: wsparcie ucznia w bieżącej pracy podczas zajęć edukacyjnych adekwatnie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, prowadzenie zajęć rewalidacyjnych i/lub specjalistycznych, realizacja czynności opiekuńczych, dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, informowanie nauczycieli o postępach i trudnościach ucznia w toku zajęć, pomoc nauczycielom w dostosowywaniu wymagań edukacyjnych, udział w pracach zespołu nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem, opracowaniu i modyfikacji IPET, współpraca z nauczycielami w zakresie przygotowania się do zajęć, pomoc w dostosowaniu wymagań odpowiednio do potrzeb ucznia, przygotowanie materiałów i pomocy do zajęć, udział w spotkaniach z rodzicami, informowanie ich o postępach ucznia, instruktaż do pracy w domu.
Specjalista	Jeśli osoba, która ma być zatrudniona jako specjalista, jest nauczycielem, to należy stosować przepisy Karty Nauczyciela. Podobnie w stosunku do nauczycieli bez wymaganych kwalifikacji - na podstawie art. 10 ust. 7 i 9 Karty Nauczyciela. Za zgodą kuratora oświaty można też zatrudnić osobę niebędącą nauczycielem, posiadającą przygotowanie uznane przez dyrektora za odpowiednie do prowadzenia zajęć (art. 7 ust. 1a ustawy o systemie oświaty) Umożliwia to zatrudnienie specjalistów z wąskich dziedzin np. rehabilitantów ruchowych, fizjoterapeutów. Osoby te zatrudnia się na podstawie Kodeksu pracy, ale ustala tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć jak dla nauczycieli oraz wynagrodzenie nie wyższe niż dla nauczyciela dyplomowanego. Koniecznym warunkiem zatrudnienia takiego specjalisty jest spełnienie warunków określonych w art. 10 ust. 3 i 4 Karty Nauczyciela. Umowę zawiera się na czas określony.		Kwalifikacje specjalistów (pedagoga, psychologa, logopedy) wymagane jak w odniesieniu do nauczycieli, z uwzględnieniem zgodności kwalifikacji z rodzajem prowadzonych zajęć. Dyrektor zatrudnia nauczyciela, który będzie w stanie rzetelnie realizować zadania odpowiednio do potrzeb ucznia. Bezwzględną podstawą jest spełnienie wymagań formalnych. W przypadku osoby posiadającej wymagane kwalifikacje, ale bez przygotowania pedagogicznego, w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły, dopuszczalne jest nawiązanie stosunku pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odbywania stażu.  Kwalifikacje osób niebędących nauczycielami ocenia dyrektor uznając je za wystarczające do prowadzenia zajęć. Wymagana jest zgoda kuratora oświaty.		Specjaliści realizują zadania wyznaczone przez dyrektora szkoły. Określając zakres współpracy specjalistów z nauczycielami w związku z zapewnieniem wsparcia uczniom, dyrektor powinien wziąć pod uwagę indywidualne potrzeby uczniów oraz poziom ich funkcjonowania uwarunkowany niepełnosprawnością.
Zakres czynności osoby zatrudnionej na stanowisku specjalisty: prowadzenie zajęć rewalidacyjnych i specjalistycznych, wsparcie ucznia podczas zajęć edukacyjnych, współpraca z nauczycielami w zakresie przygotowania się do zajęć, pomoc w dostosowaniu wymagań odpowiednio do potrzeb ucznia, instruktaż, udział w opracowaniu i modyfikacji IPET, instruktaż dla rodziców ucznia, prowadzenie dokumentacji pracy z uczniem.
Asystent nauczyciela	zatrudnienie na podstawie art. 7 ust. 1e-1g ustawy o systemie oświaty, na zasadach określonych w Kodeksie pracy, z uwzględnieniem wynagrodzenia nie wyższego niż przewidziane dla nauczyciela dyplomowanego, czas pracy w wymiarze 40 godzin tygodniowo. Podstawowe wymagania dotyczące zawierania umów o pracę, w tym formy zatrudnienia, rodzaj umowy, czas trwania uregulowano w rozdziale II Kodeksu pracy.		Wykształcenie co najmniej na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej oraz przygotowanie pedagogiczne. Najniższy poziom wykształcenia dla asystenta dotyczy ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom, lub ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli w innej specjalności, a ponadto ukończenie kursu kwalifikacyjnego w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć.		Asystent wspiera nauczyciela lub wychowawcę świetlicy. Wykonuje zadania wyłącznie pod kierunkiem nauczyciela lub wychowawcy świetlicy. Asystentowi nie powierza się zadań określonych dla nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym.
Zakres czynności osoby zatrudnionej na stanowisku asystenta nauczyciela: wsparcie ucznia w toku zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych realizowanych przez nauczycieli, odpowiednio do wskazań nauczyciela (np.: przypomnienie zasady, powtórzenie polecenia, przywoływanie uwagi ucznia, pomoc w podjęciu lub powróceniu do przerwanej czynności, zapisanie zadania domowego, przygotowanie pomocy, ksero notatki z lekcji), pomoc nauczycielowi w przygotowaniu pomocy do zajęć, dostosowanie środowiska pracy ucznia na podstawie wskazań nauczyciela, organizacja miejsca pracy ucznia, asystowanie uczniowi w codziennych sytuacjach szkolnych, dbanie o jego bezpieczeństwo, opieka nad uczniem podczas czynności samoobsługowych, monitorowanie potrzeb ucznia związanych z aktywnością czy potrzeba odpoczynku), opieka podczas spacerów i wycieczek,
Pomoc nauczyciela	zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, zgodnie z ustawą o pracownikach samorządowych (art. 4 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 pkt 3, z uwzględnieniem przepisów Kodeksu pracy i tygodniowego wymiaru (40 godzin w tygodniu)		Wymagane co najmniej wykształcenie podstawowe. Pracownik nie musi się legitymować doświadczeniem zawodowym i należy do VI kategorii zaszeregowania (zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych).		Przepisy nie definiują zakresu obowiązków pomocy nauczyciela. Decyzję w sprawie realizowanych zadań podejmuje dyrektor, określając zakres współpracy z nauczycielami w związku z zapewnieniem opieki uczniom. Zakres czynności będzie uzależniony z jednej strony od potrzeb uczniów, z uwzględnieniem poziomu ich funkcjonowania wynikającego z niepełnosprawności, z drugiej od zakresu wsparcia potrzebnego nauczycielom, z uwagi na ich zaangażowanie w pracę z uczniami w klasie. Osoba na tym stanowisku powinna pracować pod kierunkiem nauczyciela, ale nie można powierzać jej zadań związanych z zastępowaniem nauczyciela.
Zakres czynności osoby zatrudnionej na stanowisku pomocy nauczyciela: wspieranie uczniów w czynnościach samoobsługowych (przemieszczanie się, czynności techniczne związane z korzystaniem z przyrządów, pomocy i środków dydaktycznych, czynnościach samoobsługowych w zakresie higieny i toalety, ubieranie, jedzenie, dbanie o wygląd), pomoc nauczycielowi w przygotowywaniu i prowadzeniu zajęć, utrzymanie porządku i czystości w miejscu pracy ucznia, w klasie, opieka nad uczniami podczas przyprowadzania i odbioru dzieci od rodziców, opieka nad uczniami w czasie spacerów i wycieczek.

Ocena kwalifikacji pracownika należy do dyrektora

Dyrektor odpowiada za zatrudnienie nauczycieli zgodnie z kwalifikacjami. Każdorazowo powinien ocenić, czy nauczyciel lub inna osoba ma odpowiednie przygotowanie do prowadzenia określonego rodzaju zajęć lub wykonywania określonych czynności w sposób zapewniający rzetelne ich wykonanie. Ma przy tym prawo uznać przygotowanie nauczyciela za wystarczające - dbając o formalne potwierdzenie kwalifikacji, uznać, że spełniają kryteria merytorycznej pracy z uczniem.

W przypadku, gdy z dokumentów przedstawionych przez kandydata na określone stanowisko nie wynika wprost spełnienie wymagań formalnych, to oceny kwalifikacji należy dokonać w toku analizy programu ukończonego kierunku (specjalności) studiów i porównania ich z zadaniami, jakie będzie realizować nauczyciel na zajmowanym stanowisku.

Dyrektor musi wziąć pod uwagę, że zadania nauczyciela wspomagającego, specjalisty, asystenta lub pomocy nauczyciela w odniesieniu do indywidualnych potrzeb ucznia - rozwojowych, edukacyjnych - będą odmienne w każdym przypadku.

Dodatkowe zatrudnienie uzależnione od organu prowadzącego wymaga uzasadnienia

Zatrudniając osobę na określone stanowisko, dyrektor powinien więc dokonać oceny jej przygotowania i doświadczenia pod kątem rzeczywistych potrzeb uczniów i szkoły, każdorazowo uwzględniając zalecenia określone w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Szczegółowa analiza może być przydatna w sformułowaniu uzasadnienia do wniosku o zatrudnienie odpowiedniej osoby w przypadkach, gdy zatrudnienie to uzależnione będzie od zgody organu prowadzącego.

Formułując wniosek o dodatkowe zatrudnienie, dyrektor może wziąć pod uwagę:

1. rodzaj niepełnosprawności determinujący obowiązek lub możliwość zatrudnienia,
2. analizę zaleceń w orzeczeniu uzasadniających zatrudnienie na określone stanowisko,
3. wymiar zatrudnienia na danym stanowisku uwzględniający realne potrzeby ucznia i szkoły,
4. przewidywane efekty uzyskane w związku z utworzeniem dodatkowego stanowiska.

Nauczyciel wspomagający w przedszkolu - także niepublicznym

Od 1 stycznia 2016 r. zatrudnienie nauczyciela wspomagającego w przedszkolu wygląda następująco:

Rodzaj placówki	Zatrudnianie nauczyciela wspomagającego - obligatoryjne	Zatrudnianie nauczyciela wspomagającego - fakultatywne
Przedszkola ogólnodostępne	Tak, jeżeli kształci dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na: autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone.	W przypadku kształcenia dzieci posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niż wymienione niepełnosprawności, niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym - za zgodą organu prowadzącego
Przedszkola integracyjne	W każdym przypadku należy zatrudnić.
Przedszkola ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi	W każdym przypadku należy zatrudnić.
Inne formy wychowania przedszkolnego	Tak, jeżeli kształci dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone.	W przypadku kształcenia dzieci posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niż wymienione niepełnosprawności, niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym - za zgodą organu prowadzącego

Zmienione zasady dotyczące zatrudniania nauczyciela wspomagającego do współorganizowania kształcenia dzieci niepełnosprawnych należy stosować odpowiedniorównież do przedszkoli niepublicznych oraz niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego (art. 85a ustawy o systemie oświaty).

Przeczytaj także:

• 15 zmian w kształceniu uczniów niepełnosprawnych od nowego roku szkolnego
• Zatrudnienie nauczyciela wspomagającego na wniosek rodziców upośledzonego ucznia
• Działania w związku z zespołową organizacją pracy nauczycieli w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej

• Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.) - art. 7 ust. 1e-1g
• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.)- art. 10 ust. 3 i 4, ust. 7 i 9
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy(tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
• Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1202 ze zm.) - art. 4 ust. 1 pkt 3, ust. 2 pkt 3.
• Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 24 lipca 2015 r. w sprawie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1113) - § 7 ust. 4.
• Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 1264).