Kanadyjski model szkoły

SYSTEM SZKOLNICTWA W KANADZIE:

W Kanadzie obowiązują dwa systemy szkolne – publiczny i katolicki. By móc uczęszczać do szkoły katolickiej należy być ochrzczonym i praktykować wiarę. Katolicy w Kanadzie stanowią 46% wierzących, a protestanci 35%. Program nauczania w obu systemach jest identyczny. W szkołach katolickich uczniowie pobierają naukę religii. Oba systemy finansowane są ze środków publicznych. Obok nich istnieją także szkoły prywatne. Ogólne założenia dotyczące edukacji w Kanadzie W Kanadzie prowincje i terytoria są odpowiedzialne za podstawowe, średnie oraz wyższe szkolnictwo. W rezultacie w Kanadzie nie ma narodowego czy federalnego departamentu edukacji. Pomimo, że są duże podobieństwa w tych 13 systemach edukacyjnych, każdy ma znamiona własnej różnorodności – kultury regionalnej, historii i geografii. Chociaż podstawowa odpowiedzialność za edukację spoczywa na prowincjach i terytoriach, to rząd Kanady gra istotną rolę w systemie edukacyjnym. Mandaty kilku federalnych departamentów rządowych nachodzą się z edukacją – na polach tj. języki oficjalne, fundusze na edukację wyższą oraz rozwoju zasobów ludzkich. Ponadto rząd federalny ma obowiązki wiążące się z podstawową i średnią edukacją

W 1967 Konsul Ministrów Edukacji (Council of Ministers of Education – CMEC) został założony jako narodowy głos edukacji w Kanadzie. Jest to instytucja, w której ministrowie prowincji oraz terytoriów dyskutują wspólne sprawy, reprezentuje także ich interesy w edukacyjnych organizacjach narodowych, rządzie federalnym oraz 2 międzynarodowo. Kanadyjczycy interesują się tym, jak system edukacji koresponduje z potrzebami studentów i społeczeństwa. Inicjatywy CMEC są podzielone na dwie kategorie: zdania strategiczne (w których biorą udział wszystkie prowincje oraz terytoria) oraz takie, które prowincje i terytoria dowolnie wybierają. Podstawowe z zadań strategicznych to ocenianie wyników trzynasto- oraz szesnastolatków w matematyce, czytaniu i pisaniu oraz naukach ścisłych (science). Testy te są prowadzone od 1993 roku. Informacje te razem z mechanizmami indywidualnych jurysdykcji dają każdemu z ministrów edukacji podstawę do weryfikowania planów edukacyjnych i innych aspektów szkolnego systemu. Zadaniem CMEC w edukacji wyższej jest koordynowanie zajęć i projektów, które są priorytetem wspólnym i leżą w interesie prowincji oraz terytoriów oraz mają wartość promowania ogólnokanadyjskiego podejścia. 

TRZYSTOPNIOWY SYSTEM EDUKACYJNY:

Od przedszkola (kindergarten) do klasy 12 edukacja jest finansowana z funduszy publicznych i bezpłatna dla wszystkich obywateli Kanady oraz tymczasowych rezydentów do ukończenia szkoły średniej – zazwyczaj do 18 roku życia. W Quebek edukacja w kolegium Cégeps jest także bezpłatna dla mieszkających w Quebec, ale opłaty są pobierane za edukację uniwersytecką. Wszyscy pozostali studenci kanadyjscy płacą za uczęszczanie do kolegiów i uniwersytetów. Obowiązek edukacyjny różni się w obszarach Kanady, ale zazwyczaj zaczyna się w wieku 5-7 i trwa do 16-18 roku życia. Rok szkolny dla 12 klas trwa od września do czerwca, kilka władz szkolnych zaczyna rok szkolny wcześniej. Na poziomie lokalnym edukacja publiczna podlega władzom szkolnych zarządów (school boards, school districts, school divisions, i w przypadku Nowego Brunswicku - District Education Councils). Prawa i obowiązki tych władz są zdefiniowane przez statuty prowincji i terytoriów. Ciało zarządzające tymi władzami składa się ze ‘school trustees’ wybieranych do urzędowania w wyborach publicznych.

PRZEDSZKOLA I SZKOŁY PODSTAWOWE:

W angielskim nazywane są ground school lub primary school. Nauka zaczyna się często w wieku czterech lat od tak zwanej junior kindergarten by ją kontynuować w senior kindergarten. W tych dwóch klasach dzieci uczą się alfabetu, liczb oraz zasad zachowania w 3 grupie. Prawdziwa nauka rozpoczyna się w klasie pierwszej i trwa osiem lat. W tym czasie uczniowie zdobywają podstawowe wiadomości ze wszystkich dziedzin nauczania.

Program przedszkolny jest oferowany przez władze lokalne – jest to edukacja dla cztero- bądź pięciolatków. Programy przedszkolne są oferowane w szkołach podstawowych we wszystkich prowincjach i terytoriach. Edukacja podstawowa to zazwyczaj pierwsze 6 lub 8 lat edukacji obowiązkowej. W niektórych regionach jest to od przedszkola do klasy 8 (szkolnictwo podstawowe) i klasy od 9 do 12 (szkolnictwo średnie). Większość systemów szkolnych ma średni poziom nauczania (intermediate) – junior high school albo middle school.

SZKOŁY ŚREDNIE:

Naukę kontynuuje się w szkołach średnich (secondary school – zwane high lub senior high) do klasy 12 (11 w Quebec). Szkoła średnia trwa cztery lata. W niektórych prowincjach istnieje dodatkowy piąty rok dla uczniów chcących kontynuować naukę na uniwersytetach. Obowiązek nauczania w szkołach średnich zależy od lokalnych, prowincjonalnych regulacji, lecz zwykle obowiązuje do drugiej klasy szkoły średniej. Osoby kończące edukację na tym poziomie nazywane są dropouts. Poziom nauczania w szkołach średnich zależy od warunków lokalnych i może się bardzo zmieniać. Edukacja średnia nie kończy się żadnym egzaminem końcowym. Natomiast każdy przedmiot kończy się zaliczeniem. Ocena z takiego zaliczenia, która jest wypadkową ocen z prac domowych i standardowych testów, ma charakter procentowy. Sumaryczna ocena ucznia także wyrażana jest w procentach i jest średnią z wszystkich ocen cząstkowych. Wewnątrz szkół istnieje podział uczniów według uzdolnień. Prowadzone są klasy w trzech profilach – zwykłym trade, dla uczniów nie zamierzających kontynuować nauki na poziomie wyższym, akademickim academic, dla tych, którzy zamierzają studiować, oraz international, dla najzdolniejszych, zdających międzynarodową maturę.

Każdego roku tysiące uczniów szkół średnich przenoszą się z jednej prowincji do drugiej. Jednym z najważniejszych problemów jest kontynuacja edukacji tak, aby uczniowie nie mieli zaległości lub by przedmioty nie dublowały się. Dlatego też przygotowuję się tzw. ‘Student Transfer Guide’, aby ich edukacja była w miarę możliwości kontynuacją.

SZKOŁY WYŻSZE:

Uczniowie nie zamierzający studiować kontynuują naukę, jednocześnie pracując w trybie czeladniczym. Wyższe instytucje edukacyjne dzielą się na Community College i uniwersytety. Kolegia wydają certyfikaty i dyplomy, natomiast uniwersytety stopnie naukowe B.Sc – Bachelor od Science lub Art (licencjat lub bakałarz), podyplomowe M.Sc, M.A. lub M. Eng. Master of Science, Art lub Engineering (magister, inżynier), oraz PH.D – Philosophy Doctor (doktor nauk). Większość studentów kończy studia na poziomie podstawowym, ze stopniem licencjata. Niektórzy już pracując kontynuują studia podyplomowe. Popularnym kierunkiem dla pracujących są Biznes i Administracja (Master of Bussines and Administration – MBA). Należy nadmienić, że studia medyczne i prawnicze są studiami podyplomowymi.

Szkolnictwo wyższe w Kanadzie spoczywa także na zarządcach prowincji i terytoriów. Rząd zapewnia większość funduszy na uczelnie wyższe, natomiast dodatkowe fundusze pochodzą z rządu federalnego, grantów na badania oraz opłat studentów. Rok szkolny na uczelniach wyższych zaczyna się we wrześniu i trwa do końca kwietnia bądź początku maja, chociaż niektóre uczelnie propagują całoroczny system semestralny. Szkolnictwo wyższe w Quebec zaczyna się systemem Cégep (collèges d'enseignement général et professionnel), czyli od klasy 11. Studenci podejmują dwu- lub trzyletni program kształcenia ogólnego (prowadzącego do wstępu na uniwersytet) lub program przygotowawczy do pracy.

Kolegia mają bardzo podobne programy, a uniwersytety charakteryzują się indywidualnością programów oraz zadziwiającą umiejętnością współpracy pomiędzy uczelniami. Każdy uniwersytet ma swój własny styl – duże, miejskie kampusy bądź małe liberalne i artystyczne instytucje. Kanada ma zarówno angielskojęzyczne oraz francuskojęzyczne instytucje, a niektóre uniwersytety oferują naukę w obu językach oficjalnych.

KSZTAŁCENIE PEDAGOGICZNE:

Uczniowie szkól średnich, którzy pragną zostać nauczycielami muszą uzyskać kwalifikacje odpowiednie, aby podjąć uniwersytecki program, gdyż kształcenia wszystkich 5 nauczycieli w Kanadzie musi mieć miejsce na uniwersytecie. Podstawowym wymaganiem do podjęcia profesji nauczycielskiej jest klasa 12 plus 4 lata szkolnictwa wyższego. Są różne warianty w różnych jurysdykcjach i szczegółowe informacje można uzyskać w specjalnej agencji. Poza wymaganiami akademickimi, kandydaci na nauczycieli są często poddawani wywiadom o ich personalnych możliwościach i predyspozycjach do zawodu. Dobra umiejętność posługiwania się angielskim bądź francuskim, emocjonalna stabilność, entuzjazm, szczere zainteresowanie młodymi ludźmi to istotne cechy. Dowody na uczestnictwo w działalności społecznej, które charakteryzowały się pracą z dziećmi, są dużym plusem. Poza specyficznymi metodami, program kształcenia nauczycieli oferuje kursy wprowadzające do historii, psychologii, filozofii i socjologii edukacji, pomiar i diagnostykę.

Opcjonalne kursy specjalizują się w danych dziedzinach są przez studentów wybierane. Spora część edukacji jest przeznaczona na działanie praktyczne w klasie szkolnej pod nadzorem doświadczonego nauczyciela. Duży nacisk jest kładziony na kontynuację rozwoju zawodowego nie tylko poprzez formalne kursy na uczelniach, ale również w trakcie krótkich szkoleń, warsztatów, centrów informacji i badań itp. Rozwój zawodowy tego typu może być sponsorowany przez zarząd szkoły, kolegia, centra nauczycielskie, związki nauczycieli i departamenty edukacji. Nauczyciele szkół podstawowych oraz przedszkoli mogą specjalizować się w takich polach jak edukacja specjalna i nauczanie języka obcego, a nauczyciele szkół średnich w matematyce, angielskim, francuskim, edukacji specjalnej, nauczaniu języka obcego.

Nauczanie w kolegium nie jest regulowane i zależy głownie od wydziału zatrudniającego pracowników. Podobnie jest w nauczaniu na uniwersytetach, zazwyczaj wymagania to jeden lub więcej stopni naukowych, udokumentowane publikacje oraz dotychczasowa praca nauczycielska.

SZKOLNICTWO PRYWATNE:

Kanada posiada duża liczbę prywatnych oraz niezależnych szkół (niektóre z nich o określonej orientacji religijnej) oraz prywatne ‘career colleges’. Szkoły te mogą istnieć w każdej prowincji bądź terytorium jeżeli są zorganizowane zgodnie z ogólnymi standardami 6 danej administracji. Chociaż ich program i funkcjonowanie może być bardzo zbliżony do programu ministra edukacji, funkcjonują one niezależnie od szkolnictwa publicznego i pobierają opłaty. Pięć prowincji – Alberta, British Columbia, Manitoba, Quebek i Saskatchewan – zapewnia pewną formę finansowego wsparcia dla tych szkół. Prywatne kolegia nie otrzymują funduszy od rządów prowincji bądź terytoriów dopóki nie są stowarzyszone z instytucją publiczną.

SZKOLNICTWO DOMOWE:

Nauczanie w domu jest możliwe we wszystkich prowincjach i terytoriach Kanady pod podobnymi restrykcjami jak te w szkołach niezależnych. Rodzice, którzy chcą sami uczyć swoje dzieci całościowo bądź częściowo w czasie trwania obowiązku szkolnego muszą spełniać ogólne standardy, przestrzegać program nauczania ustalony przez władze danej prowincji bądź terytorium.
UCZNIOWIE ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI:

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami, tj. fizycznie bądź umysłowo niepełnosprawni, wybitnie utalentowani itp. są zależni od szkolnictwa publicznego i rozwiązań stosowanych w poszczególnych prowincjach bądź terytoriach. W niektórych przypadkach osobne, specyficzne programy są układane, aby były dopasowane do ich potrzeb. Czasem uczniowie są integrowani z innymi w tradycyjnych klasach i do takiego stopnia, w jakim to możliwe, podążają za programem danego szczebla edukacji.

EDUKACJA NA ODLEGŁOŚĆ:

Kanada ma długą i ugruntowaną tradycję w edukacji na odległość, która wyrosła z potrzeby zapewnienia dostępu do edukacji na ogromnych terenach kraju. Teraz, po dekadach rozwoju zawierającego edukacyjne stosowanie radia, telewizji, telekonferencji i komputerów, Kanada stała się światowym liderem na tym polu. Edukacja na odległość stała się podstawowym systemem edukacji i ćwiczeń na obszarze całego kraju. Wzrost technologii informacyjnych i komunikacyjnych wzmacniają i różnicują opcje szkolnictwa na odległość 7 jeszcze bardziej. Edukacja na odległość (zwana też distance learning, telelearning, distributed education, e-learning) zapewnia szeroką różnorodność programów, szkół, edukacji dorosłych, rozwoju umiejętności, technicznych i profesjonalnych kursów, także kursów na szczeblu wyższym itp. Wiele uczelni wyższych oferuje dzienne i wieczorowe zajęcia, a także możliwości uczestnictwa w programach wymiany studentów, uczeniu się na odległość itp.

SZCZEGÓLNE CECHY SYSTEMU OŚWIATY W KANADZIE:

Ze względu na sporą ilość Indian zamieszkujących rezerwaty zostały stworzone specjalne szkoły na terenie rezerwatów zwane First Nations. Są to szkoły federalne. Lokalne wydziały oświaty organizują także sobotnie szkoły nauczające języków mniejszości, także na poziomie średnim. Oceny uzyskane w tych szkołach wliczane są do ogólnego dorobku ucznia. Także każda biblioteka publiczna ma sekcje multijęzykową zawierającą książki wydawane w językach mniejszości zamieszkujących daną okolicę.

PORÓWNANIE SYSTEMÓW EDUKACJI POLSKI ORAZ KANADY:

Dość istotną różnicą między kanadyjskim a polskim systemem oświaty jest ministerstwo edukacji. W Polsce mamy Ministra Oświaty Narodowej oraz obowiązujący w całym kraju, jednakowy program nauczania. W Kanadzie każda prowincja i terytorium ma własnego ministra edukacji, natomiast Konsul Ministrów Edukacji jest ciałem, w którym ministrowie prowincji oraz terytoriów dyskutują wspólne sprawy, reprezentuje także ich interesy w edukacyjnych organizacjach narodowych, rządzie federalnym oraz międzynarodowo. Nie ma jednak jednego wspólnego programu nauczania.

Podobnie jest też z obowiązkiem szkolnym, który w Polsce zaczyna się od 6 roku życia, natomiast w Kanadzie zależy od prowincji bądź terytorium i waha się od 5-7 roku życia do 16-18. CMEC w Kanadzie koordynuje dwa testy sprawdzające wiedzę uczniów w całym kraju – w wieku 13 oraz 16 lat. Natomiast w Polsce testy zewnętrzne mają miejsce po pierwszych trzech latach szkoły podstawowej, po ukończeniu szkoły podstawowej, na koniec 8 gimnazjum (wyniki decydują o dostaniu się do szkoły średniej) oraz na koniec szkoły średniej (to z kolei decydować ma o dostaniu się na studia). W Kanadzie nie ma czegoś takiego jak matura, gdyż uczniowie w trakcie nauki w szkole średniej zbierają punkty z poszczególnych przedmiotów i wyliczana jest ich średnia.

Najbardziej zauważalną różnicą systemu edukacji Kanady oraz systemu edukacji w Polsce jest ilość szczebli edukacji. W Kanadzie są trzy szczeble: szkoły podstawowe, średnie i wyższa, a ponadto szkoła podstawowa i średnia sumują się w 12 klas (K-12). U nas istnieje jeszcze gimnazjum oddzielające szkołę podstawową od średniej.

Zapewne jedną z podstawowych różnic między systemem edukacji w Kanadzie a systemem edukacji w Polsce jest ilość środków przeznaczanych na edukację. Kanada jest krajem, który ma lepiej rozwijającą się gospodarkę, a co za tym idzie, więcej pieniędzy przeznacz się na edukację.

Kolejną niewątpliwie istotną różnicą jest charakter wyznaniowy szkolnictwa. W Kanadzie wyróżnia się osobny system edukacyjny – szkolnictwo katolickie – który ponad przedmioty tj. w systemie publicznym ma religię. Natomiast w Polsce religia jest przedmiotem obowiązkowym w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach średnich. Przedmiot ten może zostać zastąpiony etyką. Poza tym szkoły katolickie w Polsce to w większości szkoły prywatne, do których uczęszczanie wiąże się z dodatkowymi opłatami, natomiast w Kanadzie są to szkoły finansowane przez państwo.

Jeśli chodzi o szkolnictwo wyższe, to można uzyskać podobne tytuły – licencjat, magister, inżynier oraz doktor. W Kanadzie są jednak kolegia, które przyznają dyplomy i certyfikaty, a pozostałe tytuły można uzyskać na uniwersytecie. W Polsce to uczelnie wyższe (uniwersytety i inne, brak odrębnych kolegiów) zajmują się przyznawaniem wszystkich tytułów. Można by przyjąć, że różnego rodzaju szkoły policealne są porównywane do kolegiów w Kanadzie, chociaż tam często uniwersytet jest kontynuacją nauki w kolegium. Główną różnicą na tym poziomie edukacji jest to, że szkolnictwo wyższe w Kanadzie jest odpłatne (za wyjątkiem kolegium w Quebek i wyłącznie dla mieszkańców Quebek), natomiast w Polsce wyższe szkoły publiczne są nieodpłatne, chociaż istnieje wiele prywatnych płatnych szkół wyższych (w Kanadzie z resztą też).

Pewne podobieństwa można odnaleźć w kształceniu nauczycieli, chociaż w Polsce główny nacisk kładzie się na wiedzę, natomiast w Kanadzie liczą się bardzo predyspozycje do zawodu oraz różnego rodzaju praca czy doświadczenie w pracy z dziećmi. Myślę, że jest to cecha, której brakuje w polskim systemie kształcenia nauczycieli. W Kanadzie wszyscy 9 nauczyciele muszą mieć ukończoną szkołę wyższą. My także do tego dążymy, ale wciąż można spotkać nauczycieli jedynie ze średnim wykształceniem, którzy pracują w szkołach.

Podobnie wygląda edukacja uczniów ze specjalnymi potrzebami – w obu systemach kładziony jest duży nacisk na integrację. Jeśli chodzi o osoby wybitnie uzdolnione to w Kanadzie istnieją programy i placówki przeznaczone dla tego typu osób, ale niestety w Polsce ta sfera edukacji wydaje się być nieco zaniedbana.

W naszym kraju edukacja na odległość istnieje głównie w sferze edukacji nieformalnej bądź szkolnictwa wyższego. Dobrze rozwinięta edukacja na odległość w Kanadzie wynika głównie z ogromnej powierzchni kraju i pełni bardzo ważną rolę w systemie edukacji.

Na koniec chciałabym jeszcze przytoczyć pewne dane dotyczące osób znajdujących się na danym poziomie alfabetyzacji w zakresie kompetencji matematycznych. Skala ta składa się z 5 poziomów, gdzie poziom 1 to najniższe wyniki uzyskane w teście, natomiast poziom 5 to najlepsze wyniki (czyli osoby rozwiązujące skomplikowane zadania matematyczne). Wśród Kanadyjczyków poziom najwyższy osiągnęło 4,7 % osób badanych, a poziom najniższy 16,9% badanych. Jeśli chodzi o Polskę to poziom 5 uzyskało zaledwie 0,7% osób biorących udział w teście, a najniższy – 39,1%. Dane te nie są na tyle reprezentatywne by uogólniać je na całe szkolnictwo, są jedynie wycinkiem rzeczywistości edukacyjnej, gdzie szkolnictwo kanadyjskie uzyskało lepsze wyniki niż polskie.

SYSTEM EDUKACJI W KANADZIE WIEK SZCZEBEL EDUKACJI LATA NAUKI  9-12 :

WIEK	SZCZEBEL EDUKACJI	LATA NAUKI
17/19 wzwyż	Uniwersytet (licencjat, magister) Kolegium (dyplom, certyfikat)	12(11 w Quebec)-13/17
13/15–17/19	Szkoła średnia	9-12 (11 w Quebec)
5/7–13/15	Szkoła podstawowa	0-8