Prawa kobiet w ciąży i prawa podczas porodu

Jeszcze 20 lat temu mężczyzna nie mógł wejść na salę porodową, a o porodach rodzinnych w ogóle nie mogło być mowy. 

Kobieta na wstępie dostawała szpitalną koszulę (nazywaną często workiem pokutnym) i nie mogła nawet w pełni swobodnie korzystać ze swoich osobistych rzeczy. Dziś sytuacja wygląda zupełnie inaczej, jednak te zmiany nie zadziały się same z siebie. Kobiety same zaczęły się o to upominać, a sprzyjające im środowiska działające na ich rzecz, pomogły we wprowadzeniu tego w życie. Jakie są podstawowe prawa kobiet w ciąży i na porodówce?W Polsce od 2011 roku obowiązuje standard opieki okołoporodowej. Choć jest to akt prawny, który powinien być respektowany w każdym szpitalu, rutyna i opór przed zmianami wśród personelu medycznego często biorą górę. Niektóre z rodzących kobiet zdają się całkowicie na zwyczaje panujące w danym szpitalu, bo myślą, że tak być powinno. Dopiero po fakcie dowiadują się, że mogło być zupełnie inaczej. I choć idealną sytuacją byłoby, aby wszędzie były respektowane przepisy, które obowiązują, powszechnie wiadomo, że tak nie jest, a sama nieznajomość prawa może nam po prostu zaszkodzić. Świadoma swoich praw kobieta wie, czego potrzebuje i oczekuje realizacji tego, co jest dla niej ważne. Dlatego zanim nastawimy się na „walkę” w szpitalu, warto zainwestować też w siebie i swoje własne przygotowanie do tego najważniejszego momentu. Prędzej czy później coraz większa liczba świadomych pacjentek na porodówkach wpłynie na to, że personel medyczny będzie musiał zareagować. Bezczynne oczekiwanie na to, że zmiany nastąpią same, niestety, może być po prostu złudne. A myślenie „nie jest ważne, jak urodziłaś, ważne, że dziecko jest zdrowe” zdaje się, że powinno być już dawno nieaktualne. Wiele przypadków i historii związanych z porodem pokazuje, że jakość porodu i to, czego podczas niego doświadczają kobieta i dziecko, ma duże znaczenie dla ich dalszego życia i zdrowia psychofizycznego.Przypominamy, do czego mają prawo przyszłe mamy – zarówno w ciąży, jak i podczas porodu i po narodzinach dziecka.
1. Wybór osoby prowadzącej ciążę. 

Wybór osoby prowadzącej ciążę nie jest ograniczony wyłącznie do grona lekarzy. Osobą, której można powierzyć opiekę nad swoją ciążą, jest również położna. Położna ma prawo do prowadzenia fizjologicznej ciąży, tj. przebiegającej prawidłowo. Jej zakres kompetencji obejmuje wszystko to, co jest konieczne do monitorowania zdrowia matki i dziecka. Położna może też wykonywać badanie USG, jeżeli jest wykwalifikowana w tym kierunku, jednak najczęściej sprawując opiekę nad kobietą kieruje ją na badania USG do lekarza, do czego jest zobowiązana. W przypadku wystąpienia objawów patologicznych, kobieta jest przekazana pod opiekę lekarza specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii.
2. Spotkania edukacyjne z położną. 

Każda kobieta ma prawo do tego, aby od 21. tygodnia ciąży raz w tygodniu, a od 32. – dwa razy w tygodniu uczestniczyć w bezpłatnych spotkaniach edukacyjnych z położną. Jeżeli ciąża prowadzona jest przez lekarza, jego obowiązkiem jest skierowanie kobiety pomiędzy 21-26 tyg. ciąży do położnej podstawowej opieki zdrowotnej w celu objęcia opieką. Jeżeli zrobi to odpowiednio wcześnie, kobieta ma szansę uczestniczyć nawet w 40. takich spotkaniach przygotowujących do porodu.
3. Wybór położnej. 

Każda kobieta ma prawo sama wybrać sobie położną, która obejmie ją opieką przed i po porodzie. Aby to zrobić, powinna wypełnić deklarację wyboru położnej. Jest to swego rodzaju umowa cywilno-prawna między kobietą a położną, ponieważ położna musi wyrazić zgodę na przyjęcie deklaracji.
4. Zmiana deklaracji wyboru położnej. 

To ważne, aby mieć dobrą relację ze swoją położną, dobrze czuć się w jej obecności, mieć do niej zaufanie, była obecna między wami „chemia”. Jeżeli tego brakuje, kobieta ma prawo do zmiany swojej deklaracji i wybrania innej położnej. Dwukrotna zmiana deklaracji w ciągu roku będzie nieodpłatna, ale już przy trzeciej zmianie będzie nas to kosztowało 80 zł. W przypadku, gdy po dwukrotnym złożeniu deklaracji przeprowadzamy się w inne miejsce, dopłata nie obowiązuje.
5. Złożenie deklaracji w dowolnym miejscu. 

Jeżeli wybierając lekarza podstawowej opieki zdrowotnej jesteś namawiana do tego, by w tym samym miejscu wybrać położną czy pielęgniarkę, nie musisz się na to zgadzać. Masz prawo do tego, by deklarację wyboru lekarza, położnej, pielęgniarki mieć złożoną w różnych miejscach, niekoniecznie w obrębie jednej placówki.
6. Opracowanie planu porodu. 

Podczas opieki przedporodowej osoba sprawująca opiekę wspólnie z przyszłą mamą ustalają plan opieki przedporodowej oraz plan porodu. Plan obejmuje wszystkie elementy postępowania medycznego podczas porodu i miejsce porodu. Może być on modyfikowany odpowiednio do sytuacji zdrowotnej ciężarnej. Plan porodu powinien być dołączony do dokumentacji medycznej, przy czym kobieta powinna mieć jego kopię. Przykładowy plan można znaleźć na stronie www.poprostupolozna.pl.
7. Wybór miejsca porodu. 

Przyszła mama ma prawo do wyboru miejsca porodu w warunkach szpitalnych lub pozaszpitalnych, w których czuje się bezpiecznie i w których udzielane są świadczenia zdrowotne. Obecnie nie obowiązuje rejonizacja, można więc rodzić w dowolnym szpitalu, tym, który spełnia nasze oczekiwania. Przed porodem warto odwiedzić dany szpital i zapoznać się z obowiązującymi w nim zwyczajami, regulaminami, zapytać o kwestie, które są dla nas ważne. Warto zajrzeć na salę porodową i do izby przyjęć, jeśli to możliwe. Dzięki temu, gdy będziesz rodzić, będziesz znała już to miejsce, nie będzie ono dla ciebie już całkowicie obce. Niektóre szkoły rodzenia mają w programie „wycieczkę” do szpitala. Dowiedz się, czy ta, w której zamierzasz wziąć udział, również to przewiduje.
8. Podejmowanie świadomych decyzji. 

To jedno z najistotniejszych praw. Rodząca ma prawo do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem, obejmujących zakres podejmowanych działań i stosowanych procedur medycznych. Ma też prawo do uzyskania pełnych i zrozumiałych informacji potrzebnych jej do podjęcia decyzji. Aby móc skorzystać z tego prawa, warto samemu być świadomym, jakie mamy możliwości. Warto znać również fizjologię porodu, aby rozumieć przebieg danych procesów (można poznać je podczas spotkań edukacyjnych z położną). Zanim zostanie wykonany jakiś zabieg czy badanie, personel powinien najpierw uzyskać zgodę rodzącej.
9. Obecność bliskiej osoby. 

Zgodnie ze standardem personel ma zachęcać rodzącą, aby podczas porodu towarzyszyła jej bliska osoba, np. mąż, siostra czy inna osobna dająca wsparcie.
10. Intymność. 

Kobieta ma prawo do tego, aby poród odbywał się w sposób zapewniający poszanowanie jej intymności. Dotyczy to m.in. nieobecności osób trzecich podczas porodów, np. studentów.
11. Przyjmowanie dowolnej pozycji. 

Kobieta może swobodnie się poruszać i przyjmować dowolną pozycję, taką, która jest dla niej najwygodniejsza, we wszystkich fazach porodu. „Odgórny nakaz leżenia” czy zmuszanie kobiety do tego, by rodziła w takiej pozycji, która jest dobra dla personelu, a nie dla niej samej, jest niezgodne z prawem. Zgodnie ze standardem należy szczególnie uwzględnić pozycje wertykalne.
12. Jedzenie i picie. 

Poród to duży wysiłek, a aby go wykonać, potrzebna jest energia. Aby ją zdobyć, kobieta powinna mieć swobodę w jedzeniu i piciu podczas porodu.
13. Własne parcie. 

Do zadań personelu należy m.in. również to, aby poinformować rodzącą, że powinna kierować się własną potrzebą i sposobem parcia. Oznacza to, że nie musi przeć w sposób sterowany.
14. Ochrona krocza. 

Nacięcie krocza powinno być wykonywane tylko w medycznie uzasadnionych przypadkach. Warto uwzględnić, że na ochronę krocza składają się też takie elementy jak pozycja do porodu, kondycja kobiety, kondycja krocza, sposób parcia (parcie sterowane oraz pozycja horyzontalna zwiększają prawdopodobieństwo nacięcia).
15. Kontakt „skóra do skóry„. Bezpośrednio po narodzinach noworodek powinien być położony na brzuchu mamy, jeśli stan ogólny mamy i dziecka na to pozwalają. Nieprzerwany kontakt „skóra do skóry” powinien trwać co najmniej dwie godziny po porodzie. Ocena stanu noworodka na podstawie skali Apgar może być dokonana na brzuchu mamy.
16. Pomoc w przystawieniu noworodka do piersi. 

Zgodnie ze standardem matka powinna otrzymać pomoc w zakresie przystawienia dziecka do piersi oraz powinna otrzymać informacje dotyczące zasad postępowania laktacji w pierwszej dobie połogu.
17. Niedokarmianie dziecka. 

Jeśli nie wynika to ze wskazań medycznych, noworodkowi karmionemu piersią nie powinno podawać się do picia wody, roztworu glukozy czy sztucznego mleka.
18. Wizyty patronażowe. 

Do 48 godzin po porodzie w domu mamy i dziecka odbywa się pierwsza wizyta położnej. Będzie to ta sama położna, która opiekowała się kobietą w czasie ciąży, jeżeli tylko mama przekazała w szpitalu informację, że to właśnie ta położna ma kontynuować nad nią opiekę. Wizyt patronażowych jest na ogół od 4 do 6, nigdy jednak nie mniej niż cztery.O ile wspomniane powyżej prawa dotyczące kobiet w ciąży obejmują każdą z przyszłych mam, o tyle z prawami, które powinny być respektowane na porodówkach, już nie do końca tak jest. Standard opieki okołoporodowej dotyczy bowiem wyłącznie porodów fizjologicznych, a samo nacięcie krocza, podanie oksytocyny czy jakakolwiek inna interwencja już sprawia, że poród nie może być tak nazywanym. O ile jednak sytuacja oraz stan zdrowia mamy i rodzącego się dziecka na to pozwalają, warto zadbać, aby prawidłowo przebiegający poród mógł takim pozostać do samego końca.Aktualizacja:Od grudnia 2014 roku, zgodnie z odpowiedzią Ministerstwa Zdrowia na prośbę Fundacji Rodzić po Ludzku, standardy opieki okołoporodowej obejmują każdy poród i każdego noworodka: „Postanowienia tego rozporządzenia nie wykluczają zastosowania standardu w nim określonego, w przypadku ciąży i porodu o przebiegu niefizjologicznym. W załączniku do ww. rozporządzenia […] zaznaczono, że ingerencja w naturalny proces ciąży i porodu oznacza, że ciąża lub poród wymaga zastosowania DODATKOWYCH procedur wykraczających poza standard. Dodatkowe procedury stosowane są w zakresie i w sposób adekwatny do potrzeb ciężarnej i rodzącej. Informuję ponadto, że określony w cz. XII ww. rozporządzenia zakres opieki nad noworodkiem odnosi się do KAŻDEGO NOWORODKA, bowiem przebieg ciąży, jak również przebieg porodu nie przesądza o stanie noworodka, jakkolwiek może wpływać na jego stan.”