Czy mnie zwolnią - co mówią przepisy?

Cieszysz się, że jesteś w ciąży, a jednocześnie martwisz się o pracę? Prawo jest zdecydowane po stronie kobiet w ciąży. Zobacz, na czym polega ochrona prawna, której podlegasz, według przepisów obowiązujących w 2014 r.

Nie obawiaj się, że cię zwolnią, bo zaszłaś w ciążę. Przed kłopotami w pracy, które mógłby spowodować twój szczególny stan, chronią cię przepisy Kodeksu pracy, a dodatkową wykładnię stanowi analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego. Wyjaśniamy, na czym polega specjalna opieka roztaczana nad pracującą przyszłą mamą.

Jestem w ciąży, czy mogą mnie zwolnić?

Kobiety w ciąży nie można zwolnić z pracy. Jest to zapisane w Kodeksie pracy (art. 177, par. 1). Prawo to dotyczy cię także wtedy, gdy jesteś na urlopie macierzyńskim(przed porodem i po). Wyjątkiem jest sytuacja, w której kobieta w ciąży dopuściłaby się rażących zaniedbań skutkujących zwolnieniem dyscyplinarnym. Jednak wówczas na zwolnienie musi wyrazić zgodę organizacja związkowa (jeśli działa w firmie). Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę z kobietami w ciąży nie dotyczy również pracy na umowie na okres próbny, który nie przekracza jednego miesiąca.

A jeśli pracodawca ogłasza upadłość?

Pomimo kodeksowych zakazów wypowiadania i rozwiązywania umów z pracownicami w ciąży, istnieją dwa przypadki, w których zakończenie stosunku pracy jest możliwe. Dotyczy to sytuacji ogłoszenia upadłości bądź likwidacjipracodawcy. Wówczas termin rozwiązania umowy pracodawca ustala z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową.

Co z umową na czas określony?

Wszystkie umowy terminowe, które miałyby zakończyć się wcześniej (czyli w trakcie trwania ciąży, ale później niż po jej trzecim miesiącu), ulegają przedłużeniu do dnia porodu. Taka ochrona nie będzie cię dotyczyć, jeśli jesteś zatrudniona na miesięczny okres próbny lub zastępujesz nieobecnego pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Zaszłam w ciążę na wypowiedzeniu, co teraz?

Prawo chroni przyszłe mamy także w takiej sytuacji. Wystarczy, że dostarczysz pracodawcy zaświadczenie lekarskie, by na tej podstawie musiał przywrócić cię do pracy. Gdyby tego nie chciał zrobić, wypłaci ci wynagrodzenie za czas niewykonywanej pracy. Co więcej, do pracy powinien przywrócić cię również wtedy, gdy formalnie już nie pracujesz, bo zakończył się twój okres wypowiedzenia, ale zaszłaś w ciążę jeszcze podczas jego trwania. W takiej sytuacji nie otrzymasz pensji tylko za czas, który upłynął od chwili zakończenia wypowiedzenia do momentu, w którym powiedziałaś o ciąży szefowi.

Co się dzieje, jeśli złożyłam wypowiedzenie, a potem dowiedziałam się o ciąży?

Zgodnie z przepisami, jeśli zajdziesz w ciążę przed zakończeniem okresu wypowiedzenia, nie możesz wrócić do pracy. Sytuacja jednak się zmieni, gdybyś w chwili składania wypowiedzenia nie wiedziała o swojej ciąży. Wtedy możesz się domagać przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach.

Czy podczas ciąży mogę mieć nadgodziny?

Kobiecie w ciąży przysługuje więcej przywilejów, niż tylko ochrona przez zwolnieniem. Podczas ciąży bez swojej zgody nie możesz pracować po godzinach, ani nocą. Dodatkowo bez twojej zgody nie można cię wysyłać w delegacje poza miejsce zamieszkania, ani zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy. Możesz za to wychodzić z pracy na zalecone przez lekarza badania, jeśli nie można przeprowadzić ich w innym terminie. Nieobecności te nie wpływają na wysokość pensji. 

A jeśli warunki pracy nie sprzyjają kobiecie w ciąży?

Jeśli twoja praca wiąże się z wysiłkiem fizycznym (noszenie ciężkich przedmiotów) albo jest szkodliwa dla zdrowia (hałas, promieniowanie jonizujące czy nadfioletowe), szef powinien powierzyć ci inne obowiązki, a jeśli nie może tego zrobić – zwolnić cię z konieczności przychodzenia do pracy i wypłacać pensję. Nowe obowiązki nie wpływają na obniżenie wynagrodzenia. Dotyczy to też pracy w porze nocnej.  Pracodawca jest zobowiązany zmienić twój rozkład czasu pracy w taki sposób, abyś mogła wykonywać pracę w dzień. W przypadku gdy jest to niemożliwe lub niecelowe, powinien przenieść cię do innej pracy, lub jeśli nie ma takiej możliwości - zwolnić cię na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Jak długo obowiązują te zmiany?

Po ustaniu przyczyn uzasadaniających przeniesienie cię do innej pracy, skrócenie czasu pracy, bądź zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca ma obowiązek zatrudnić cię na warunkach, które określa umowa o pracę. 

Czy mogę wziąć urlop macierzyński, zanim urodzę?

Sześć tygodni urlopu macierzyńskiego może przypadać przed planowanym terminem porodu. Jeśli chcesz skorzystać z takiej możliwości, złóż w pracywniosek o urlop i zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu. Jeżeli tego nie zrobisz, urlop macierzyński rozpocznie się w dniu porodu.

Jak dochodzić swoich praw, gdy szef łamie przepisy?

W ciąży możesz złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy, która wyśle kontrolę do zakładu, w którym  pracujesz. Jeśli nieprawidłowości się potwierdzą, inspektor nakaże pracodawcy ich usunięcie i nałoży na niego karę finansową. Możesz też skierować sprawę do sądu pracy, by rozstrzygnął, kto ma rację. W sądzie przydatne bywa odpowiednie ubezpieczenie ochrony prawnej. Dzięki niemu nie będziesz ponosić kosztów spraw sądowych (w tym opłacenia honorarium prawnika).

Jakie prawa ma tata dziecka?

• Zwolnienie na opiekę — jeżeli twoja partnerka źle się czuje po porodzie, możesz poprosić lekarza pierwszego kontaktu lub ginekologa, który się nią opiekuje, o wystawienie zwolnienia lekarskiego. Jeśli lekarz widzi taką potrzebę, możesz otrzymać nawet do 14 dni wolnego. Jest to zwolnienie w ramach sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny.
• Urlop ojcowski — przysługuje każdemu mężczyźnie, który został ojcem, w wymiarze dwóch tygodni. Aby go otrzymać, złóż u pracodawcy wniosek o urlop najpóźniej siedem dni przed jego rozpoczęciem. Wolne dni musisz wykorzystać, zanim dziecko skończy 12 miesięcy.
• Część macierzyńskiego dla ojca (tzw. urlop tacierzyński) – jeśli kobieta chce po 14 tygodniach urlopu macierzyńskiego wrócić do pracy, dalszą część swojego urlopu może przekazać ojcu dziecka. Abyś mógł z niego skorzystać, twoja partnerka musi złożyć pisemne oświadczenie, w którym zrzeka się przysługującej jej części urlopu na rzecz ojca dziecka. Następnie złóż u swojego pracodawcy wniosek o taki urlop najpóźniej siedem dni przed jego rozpoczęciem. Mama i tata mogą dzielić się także dodatkowym urlopem macierzyński, urlopem rodzicielskim i wychowawczym.