Płonica

Płonica (szkarlatyna, łac. scarlatina) jest ostrą chorobą zakaźną głównie wieku dziecięcego wywołaną przez bakterię – paciorkowca grupy A.

Etiologia

Paciorkowiec β-hemolizujący z grupy A wg Lancefield, wytwarzający toksynę erytrogenną – Streptococcus pyogenes.

Występowanie płonicy

Rozpowszechniona na całym świecie. Przed drugą wojną światową była najczęstszą chorobą wieku dziecięcego o bardzo ciężkim przebiegu. Śmiertelność wynosiła 25% (obecnie poniżej 1%). Większość zachorowań występuje jesienią i zimą. W Polsce zapadalność wynosi 149 przypadków na 100 000 mieszkańców.

Patogeneza

Źródłem zakażenia jest człowiek chory na zakażenie paciorkowcowe, ozdrowieniec lub nosiciel paciorkowca. Osoba dorosła, która choruje na anginę paciorkowcową, może być źródłem zakażenia dla dziecka. Zakażenie jest przekazywane na drodze kropelkowej. Wrota zakażenia: błony śluzowe gardła, uszkodzona skóra (płonica przyranna, jako nadkażenie).

Objawy

Wysypka w szkarlatynie

Typowy dla szkarlatyny malinowy język

Po bezobjawowym okresie wylęgania trwającym 2-5 dni, choroba zaczyna się nagle. Do wstępnych objawów klinicznych zalicza się gorączkę, bóle brzucha, wymioty oraz ból gardła. Lekarz badający dziecko w tym okresie stwierdza anginę (stan zapalny gardła lub jamy nosowo-gardłowej) o różnym nasileniu oraz powiększenie węzłów chłonnych, głównie szyjnych. Wysypka pojawia się równocześnie z gorączką lub 24 godz. później. Jest ona drobnoplamista, czerwona, zlewająca się na tułowiu, w zgięciach łokciowych i podkolanowych. Najwyraźniejsza jest na piersiach, brzuchu, pośladkach i w pachwinach. Wysypka wygląda tak, jakby ktoś pokaleczył skórę uderzając w nią szczotką. Na policzkach jest rumień, jednak skóra wokół ust i nosa pozostaje blada (tzw. trójkąt Fiłatowa). Ponadto stwierdza się wzmożoną łamliwość drobnych naczyń, co wyraża się liniami Pastii w naturalnych fałdach (pachy, pachwiny, podbrzusze). Intensywność i czas trwania wysypki jest różny (od 24 godz. do kilku dni). Język początkowo obłożony (pokryty białym nalotem), potem przybiera wygląd "malinowy" (żywoczerwone, powiększone brodawki smakowe). Po kilku dniach od ustąpienia wysypki występuje grubopłatowe łuszczenie się skóry, najwyraźniejsze na stopach i dłoniach (gdy nie zauważono wysypki, to charakterystyczne łuszczenie się skóry pozwala na wsteczne rozpoznanie płonicy).

Gdy przebieg płonicy jest bardziej toksyczny, to poza wysypką mogą wystąpić zaburzenia układu krążenia, zapalenie mięśnia sercowego, utrata przytomności, nad sercem stwierdza się szmer skurczowy; wątroba i śledziona powiększone. Zmiany zapalne w gardle są słabo wyrażone.

Płonica o przebiegu septycznym charakteryzuje się dużymi zmianami w gardle, zapaleniem węzłów chłonnych szyjnych. Może dojść do martwicy tkanek dna jamy ustnej (angina Ludwiga), bakteriemii i posocznicy.

Płonica przyranna – zakażenie przez uszkodzoną skórę. Charakterystyczna cecha – brak anginy. Wysypka i przebieg jak wyżej.

Rozpoznanie

W badaniach dodatkowych, w ostrym okresie choroby, w morfologii stwierdza się podwyższoną ilość leukocytów. Także podwyższone jest ASO (powyżej miana 1:200) i OB. W wymazie z gardła występuje paciorkowiec grupy A (Streptococcus).

Różnicowanie

Choroby, z którymi należy różnicować płonicę, to:

• różyczka
• odra
• zakażenie gronkowcowe
• zespół wstrząsu toksycznego
• choroba Kawasakiego

Powikłania

• kłębuszkowe zapalenie nerek
• zapalenie stawów
• gorączka reumatyczna
• zapalenie węzłów chłonnych
• zapalenie ucha środkowego

Leczenie

Płonica wymaga bezwzględnie leczenia antybiotykiem (penicylina krystaliczna, cefalosporyny, jeśli jest podejrzenie uczulenia dziecka na pochodne penicyliny, to stosuje się makrolidy) przez 10-14 dni.