Charakterystyka osób nepełnosprawnych

CHARAKTERYSTYKA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W STOPNIU:
LEKKIM	UMIARKOWANYM	ZNACZNYM	GŁĘBOKIM
	GŁĘBIEJ UPOŚLEDZONE UMYSŁOWO
OGÓLNE
PODSTAWOWE INFORMACJE O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ
Definicja I: Upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się. Zaburzenia w przystosowaniu się przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia się i (lub) przystosowania społecznego. Definicja II: Niepełnosprawność intelektualna (obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego) – zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań adaptacyjnych (w szczególności niezależności i odpowiedzialności). Definicja III:  J. Doroszewska wskazując na rozliczne trudności, związane ze złożonością zjawisk, dzieli używane przy jego opisie definicje na trzy typy: biologiczno-patoneurologiczno-medyczne, charakteryzujące procesy psychiczne i behawioralne. Przy czym te ostatnie nie zajmują się tłumaczeniem etiologii niepełnosprawności, lecz koncentrują się z jednej strony na jej przejawach, a z drugiej akcentują możliwości rewalidacyjne osób niepełnosprawnych. Definicja IV: Autorem jednej z wcześniejszych, a zarazem stosunkowo szerokiej, opisowej definicji niepełnosprawności był E. Doll, który w 1941 roku scharakteryzował niepełnosprawność intelektualną jako: stan niedojrzałości społecznej powstały w okresie rozwoju będący skutkiem zahamowania rozwoju inteligencji pochodzenia konstytucjonalnego. Stan ten jest nieusuwalny . Doll wyróżnia przy tym sześć aspektów niepełnosprawności: ·         niedojrzałość społeczną ·         niską sprawność umysłową ·         opóźnienie rozwojowe ·         zahamowanie rozwoju trwałe, nieprzemijające w procesie dojrzewania ·         konstytucjonalność ·         nieodwracalność. Definicja V: Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym (American Association of Mental Deficiency) wprowadza w 1959 r. do międzynarodowej terminologii określenie mental retardation i podejmuje próbę globalnego zdefiniowania niepełnosprawności intelektualnej: Jest to niższy niż przeciętny, ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego powstały w okresie rozwojowym. Towarzyszą mu zaburzenia w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego. Towarzyszą mu zaburzenia w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego” . Warto zaznaczyć, iż organizacja ta dokonując opisu  niepełnosprawności intelektualnej, uwzględnia w nim trzy komponenty: §  Funkcjonowanie intelektualne – w tym obszarze kładziony jest bardzo duży nacisk na ograniczenia intelektualne osób z niepełnosprawnością intelektualną, które określane są na podstawie badania klinicznego lub wyników testu inteligencji. §  Zachowanie przystosowawcze – rozumiane jako zbiór umiejętności społecznych, koncepcyjnych i praktycznych, których trzeba się wyuczyć, aby móc normalnie funkcjonować w życiu codziennym. Zarówno ludzie z niepełnosprawnością intelektualną jak i bez niej mogą w życiu codziennym napotkać na różne trudności. Umiejętności praktyczne obejmują takie działania jak jedzenie, picie, ubieranie się, przygotowanie jedzenia, sprzątanie, przemieszczanie się, korzystanie z urządzeń domowych, branie leków, czy też zarządzanie pieniędzmi. Umiejętności społeczne to przede wszystkim przestrzeganie zasad, odpowiedzialność, zdolność do dokonania samooceny i wykazywania samokontroli. Umiejętności koncepcyjne to nauka mowy, czytania i pisania itd. §  Systemy wsparcia – osoby dotknięte niepełnosprawnością intelektualną wykazują potrzebę wsparcia i zazwyczaj korzystają z różnych systemów służących jej realizacji. Może być one oferowane na różnych poziomach zapotrzebowania, takich jak: okresowe, ograniczone, rozległe i wszechobecne. Niektóre osoby z niepełnosprawnością umysłową potrzebują wsparcia tylko na jednym obszarze, ale często bywa i tak, że potrzebne jest ono na różnych obszarach Definicja VI: Dla R. Hebera, który zawarł tę definicję w swoim „Podręczniku terminologii i klasyfikacji niedorozwoju umysłowego”, granicę rozwoju wytycza szesnasty rok życia, a za górną granicę niepełnosprawności intelektualnej przyjmuje on iloraz inteligencji niższy o jedno odchylenie standardowe od normy.  Definicja VII: W 1973 roku J. Gorossman poniekąd zrewidował założenia Hebera. W nowym wydaniu „Podręcznika...” podnosi granicę wieku rozwojowego do 18 lat, a niepełnosprawność intelektualną umieszcza na poziomie dwóch odchyleń standardowych od normy. Określa niepełnosprawność intelektualną jako stan aktualny, nie uwzględniając jej etiologii. Definicja VIII:  Maria Grzegorzewska. Opisuje ona nie tylko właściwości rozwoju osoby niepełnosprawnej, ustanawia upośledzenie umysłowe kategorią nadrzędną dla oligofrenii i otępienia, które rozumie jako „uwstecznienie psychiki ”. Proponuje także po raz pierwszy dynamiczne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej jako cechy, która choć determinuje w określony sposób możliwości umysłowe jednostki, to jednak nie uniemożliwia jej rozwoju w żadnej sferze życia. Tak więc Grzegorzewska dostrzega u osób niepełnosprawnych intelektualnie potencjał rozwojowy, który może zostać wyzwolony na drodze rewalidacji i pozwolić im osiągnąć maksimum umiejętności. Autorka wyróżnia dwa terminy: §  oligofrenię, czyli niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa, gdzie zawsze występuje wstrzymanie rozwoju mózgu wyższych czynności nerwowych; §  otępienie występujące później jako osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych. Definicja IX:  T. Gałkowskiego wyraźnie dostrzec można podział na część charakteryzująca zjawisko i próbę określenia etiologii niepełnosprawności: niepełnosprawność umysłowa ma charakter globalny, charakteryzuje się obniżoną sprawnością umysłową spowodowaną wrodzoną anomalią, która czyni korę mózgową niezdolną – w mniejszym lub większym stopniu do procesów myślowych. Definicja X: G.E. Suchariewa wskazuje przede wszystkim na wieloczynnikową genezę niepełnosprawności intelektualnej i podkreśla jej dwie stałe cechy – rozlany charakter zaburzenia – „totalny niedorozwój”, oraz na przewagę niedorozwoju najwyżej zróżnicowanych, najmłodszych filo i ontogenetycznie formacji i stosunkowo poprawny rozwój bardziej elementarnych, ewolucyjnie starszych czynności . Interesujące, że autorka wyklucza z pojęcia niepełnosprawności intelektualnej zaburzenia powstałe na skutek czynników środowiskowych tym samym dopuszczając złożoność całego mechanizmu patologizującego Suchariewa, koncentruje się na czynnikach biologicznych, które jednak nie mogą dotyczyć: ·         zaburzeń intelektualnych będących wynikiem długotrwałej astenii uwarunkowanej somatycznie ·         zaburzeń intelektualnych powstałych na skutek infekcji i urazów układu nerwowego ·         zaburzeń intelektualnych w progresywnych chorobach neurologicznych ·         zaburzeń intelektualnych będących wynikiem chorób psychicznych. Suchariewa zdecydowanie odgranicza od oligofrenii tzw. otępienie organiczne, czyli właśnie zaburzenia intelektualne powstałe na skutek infekcji i urazów układu nerwowego, ponieważ mogą one zdaniem autorki przemijać, lub nasilać się a zatem nie muszą być stałe. Ponadto defekty spowodowane infekcją lub urazem nie muszą powodować zaburzeń o charakterze totalnym, co tym samym wyklucza je, zdaniem autorki, z oligofrenii. Jest to niewątpliwie bardzo ciekawe, a zarazem stosunkowo pełne ujęcie zjawiska niepełnosprawności intelektualnej, choć obecnie przyjmuje się, że wykluczone przez Suchariewą zaburzenia intelektualne również mieszczą się w obrębie niepełnosprawności intelektualnej. Definicja XI: M. Kościelska, która nie negując wpływu czynników biologicznych na powstawanie niepełnosprawności intelektualnej, podkreśla dwubiegunowość tego oddziaływania. Z jednej strony, zdaniem autorki, czynniki biologiczne determinują przebieg procesów psychicznych, z drugiej natomiast funkcjonowanie psychiczne wpływa na funkcje biologiczne. Przywołuje ona przykład dzieci, które doznawszy uszkodzeń we wczesnym okresie życia, żyją różnym życiem i osiągają rozmaite stopnie rozwoju. Kościelska rozumie niepełnosprawność intelektualną, jako niepowodzenie rozwojowe do którego dochodzi się w rezultacie nieprawidłowego przebiegu procesu rozwojowego o specyficznym charakterze. Proces rozwojowy może być zaburzony w różnym okresie i pod wpływem różnych czynników. Autorka wyróżnia trzy zasadnicze etapy patologizacji rozwoju dziecka i jeden etap wstępny ·         Etap wstępny, w którym kształtuje się zespół czynników biologicznych, społecznych i psychologicznych jakie będą oddziaływać na dziecko. ·         Etap I, w którym zadziała czynnik uszkadzający – biologiczny, psychologiczny, społeczny lub wszystkie jednocześnie. ·         Etap II – negatywnych sprzężeń zwrotnych – czyli według Kościelskiej zasadniczy etap patologizacji w którym następuje ciąg interakcji między dzieckiem a otoczeniem, które w sposób niekorzystny dla rozwoju dziecka reaguje na nie, co powoduje wytworzenie się patologicznych wzorców zachowania u dziecka. ·         Etap III, w którym zachodzi proces usztywniania się patologii. W tym etapie, zdaniem autorki dochodzi się do sytuacji, w której następuje nieodwracalność niepełnosprawności. Przez istotnie niższy od przeciętnego poziom funkcjonowania intelektualnego – zgodnie z zaleceniem Światowej Organizacji Zdrowia - rozumiemy poziom niższy o dwa odchylenia standardowe od normy. Definicja XII: Zofia Sękowska proponuje zdefiniowanie niepełnosprawności intelektualnej jako „istotnie niższego niż przeciętny ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego (…), któremu towarzyszą istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym, przynajmniej w zakresie dwu spośród wielu takich sprawności, jak: – komunikowanie się słownie, – porozumiewanie się, – samoobsługa, – radzenie sobie w obowiązkach domowych, – sprawności interpersonalne, – korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego, – kierowanie sobą, – zdolności szkolne, – praca, – sposoby spędzania wolnego czasu, – troska o zdrowie” Definicja XIII: Zofia Sękowska podaje również inną definicję niepełnosprawności intelektualnej, skupiającą się na aspekcie psychologicznym tego zjawiska. Jest to zatem „(…) stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju. (…) nieadekwatne społeczne przystosowanie się, zmniejszona zdolność uczenia się i powolne tępo dojrzewania”
W Polsce od 1 stycznia 1968r. obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego, wprowadzona przez WHO, która wprowadza cztery stopnie upośledzenia umysłowego: głęboki, znaczny, umiarkowany, lekki. Natomiast przy poziomie funkcjonowania intelektualnego w granicach od - 1,01 do 2,00 odchylenia standardowego mamy do czynienia z osoba o niższym niż przeciętny poziomie sprawności intelektualnej.
W literaturze z zakresu pedagogiki specjalnej wymienia się cztery perspektywy myślenia o niepełnosprawności intelektualnej. Obecnie podkreśla się holistyczne podejście do niepełnosprawności, stąd też każda z tych perspektyw może tłumaczyć, czym jest niepełnosprawność intelektualna
§  Perspektywa psychobiologiczna –  niepełnosprawność intelektualna traktowana jest jako stan stały, spowodowany określonym uszkodzeniem organicznym, uszkadzającym w sposób trwały ważne struktury w mózgu. Uznaje się, iż przyjęcie perspektywy medycznej wyklucza zasadność stosowania oddziaływań edukacyjnych, stosowane oddziaływania powinny mieć charakter opiekuńczy i leczniczy. §  Perspektywa psychorozwojowa –  ujmuje niepełnosprawność intelektualną jako niepowodzenie w życiu człowieka. Rozwój zdeterminowany jest dużą liczbą czynników biologicznych oraz pozabiologicznych. Podejście rozwojowe zakłada możliwość całościowego, holistycznego oddziaływania na człowieka niepełnosprawnego intelektualnie. Niepełnosprawność traktowana jest nie jako choroba czy zaburzenie organiczne, ale jako ograniczenie psychologiczne, jako stan, do którego człowiek dochodzi w wyniku nieprawidłowego procesu rozwojowego . §  Perspektywa psychospołeczna – niepełnosprawność intelektualna jest tutaj traktowana jako proces wchodzenia w społeczną rolę niepełnosprawnego, zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami. §  Perspektywa pedagogiczna –  koncentruje się przede wszystkim na ograniczonym lub utrudnionym uczeniu się.
ETIOLOGIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ
Poznanie czynników przyczynowych ma doniosłe znaczenie zarówno dla zrozumienia istoty upośledzenia umysłowego, jak i dla skutecznego zapobiegania. W grupie lekkiego upośledzenia na ogół mamy do wymienienia z uwarunkowaniem wieloczynnikowym. Zdarzają się też przypadki lekkiego upośledzenia umysłowego spowodowane przez pojedynczy czynnik przyczynowy.
Zdaniem Zofii Sękowskiej w etiologii niepełnosprawności intelektualnej należy brać pod uwagę: §  czynniki dziedziczne; §  czynniki wrodzone – działające w życiu płodowym osobnika; §  czynniki nabyte – działające w pierwszych latach życia.
Z kolei Władysław Dykcik podaje dwuczynnikową przyczynę niepełnosprawności intelektualnej. Jego zdaniem w wywoływaniu tego stanu biorą udział czynniki: §  Genetyczne – które skupiają się na wszelkich zmianach czysto biologicznych zawierających swoje podłoże w zaburzeniach chromosomalnych czyli genetycznych. §  Egzogenne – skupiają się na całym środowisku które nas otacza, które pośrednio bądź bezpośrednio oddziałują na ludzki organizm.
CZYNNIKI POWODUJĄCE NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNĄ
1.      Czynniki działające przed poczęciem: ·         nieprawidłowości genowe i wady chromosomalne (np. Zespół Downa), ·         zaburzenia metaboliczne (np. fenyloketonuria), ·         zaburzenia wieloczynnikowe. 2.      Czynniki działające w okresie rozwoju płodowego: ·         zakażenia bakteryjne i wirusowe (np. toksoplazmoza, różyczka), ·         niezgodność immunologiczna (najczęściej pomiędzy matka a płodem w zakresie czynnika RH), ·         czynniki chemiczne (leki, alkohol), ·         czynniki fizyczne (promieniowanie RTG, urazy mechaniczne). 3.      Czynniki działające w okresie porodu: ·         zamartwica płodu, ·         uraz około płodowy, ·         wcześniactwo. 4.      Czynniki działające po urodzeniu się dziecka: ·         choroby zakaźne (powikłania neurologiczne w przebiegu chorób zakaźnych), ·         czynniki chemiczne, zatrucia (np. ołowiem), ·         urazy czaszki i mózgu, ·         czynniki środowiskowe – czynniki izolacji zmysłowej i kulturalnej.
J. Czochańska przedstawiła klasyfikację niepełnosprawności intelektualnej z uwagi na przyczyny, w której wyodrębnia się: czynniki działające przed poczęciem, czynniki działające w czasie życia płodowego, czynniki związane z porodem, czynniki działające po narodzinach dziecka. Za zasadnicze czynniki, mające udział w wywoływaniu zjawiska niepełnosprawności intelektualnej uznaje się zatem: §  Czynniki uszkadzające komórki rozrodcze rodziców (zaburzenia uwarunkowane nieprawidłowościami budowy genów oraz nieprawidłowościami chromosomalnymi). Są to uwarunkowania genetyczne, których rezultatem jest urodzenie dziecka obciążonego wadami rozwojowymi. Zaburzenia warunkowane genetycznie, mające bezpośredni związek z niepełnosprawnością intelektualną to zespół Downa, zespół Angelmana, zespół Jacobsena, zespół kociego krzyku – Cri du Chat, zespół Pataua, zespół łamliwego chromosomu, stwardnienie guzowate. Również niektóre wrodzone choroby metaboliczne mają ścisły związek ze zjawiskiem niepełnosprawności intelektualnej. Należą do nich takie choroby, jak: a)      Fenyloketonuria; b)      Galaktozemia; c)      Mukopolisacharydoza; d)     Choroba Niemanna-Picka; e)      Zespół Taya-Sachsa. §  Czynniki uszkadzające zarodek ludzki (płód) w łonie matki (np. promienie Roentgena, niedotlenienie, urazy mechaniczne, działanie niektórych leków, zatrucia, zaburzenia hormonalne matki, infekcje, awitaminoza, zaburzenia krążenia, silne urazy psychiczne, alkohol). Stan niepełnosprawności intelektualnej występuje także po przebytych infekcjach okresu prenatalnego, zwłaszcza gdy mają miejsce: a)      Embrionopatia poróżyczkowa; b)      Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii; c)      Objawowa toksoplazmoza wrodzona. §  Czynniki uszkadzające płód w czasie akcji porodowej. Za najczęstszą przyczynę uznaje się urazy okołoporodowe, których konsekwencją jest tzw. krwotok wewnątrzczaszkowy i zamartwica noworodka (niedotlenienie mózgu). Częstym następstwem zamartwicy jest porażenie mózgowe. Podaje się, że od 50 do 70% dzieci z dziecięcym porażeniem mózgu jest upośledzonych umysłowo. Warto również dodać, iż także mała masa urodzeniowa ciała dziecka jest ściśle związana z niepełnosprawnością. Około 25% dzieci z wagą poniżej jednego kilograma mają duże prawdopodobieństwo zachorowania na mózgowe porażenie dziecięce, a około 50 % ma problemy w szkole i wymaga specjalnego kształcenia. §  Czynniki zaburzające rozwój dziecka w życiu pozapłodowym (okres niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa). Wymienia się tu głównie czynniki teratogenne, działające w pierwszych latach życia dziecka. Spośród wielu chorób, urazów i zatruć mogących być przyczyną niepełnosprawności intelektualnej, najczęściej wskazuje się na: zapalenie opon mózgowych, choroby wirusowe (np. świnka, odra, różyczka, ospa wietrzna), zatrucie ołowiem, lekami, ciężkie zatrucia pokarmowe, urazy głowy, mózgu. Wymienione czynniki występują powszechnie, nie w każdym przypadku powodują jednak powstanie stanu niepełnosprawności intelektualnej. Skutki ich działania zależą między innymi od indywidualnej wrażliwości organizmu dziecka, przebiegu choroby i stosowanego leczenia. §  Czynniki środowiskowe. Zaliczane są do nich warunki niesprzyjające wychowywaniu dziecka, takie jak brak stymulacji rozwoju, izolacja społeczna oraz choroby psychiczne. Warto zauważyć, iż Dzieci zaniedbane i maltretowane zazwyczaj mają bardzo niskie IQ i zaburzenia funkcji intelektualnych. Nie jest znana dokładna przyczyna tego zjawiska, ale może ono prowadzić do zakłóceń w rozwoju, których skutki mogą okazać się nieodwracalne
Powyższy podział czynników odpowiadających za stan niepełnosprawności intelektualnej skupia się głównie na jej przyczynach biologicznych, pomijając inne czynniki. Pełniejszy obraz etiologii niepełnosprawności intelektualnej wyłania się z prac W. Nartowskiej i H . Spionka, którzy badając etiologię upośledzeń i zaburzeń rozwoju wyróżniają trzy kategorie przyczyn, mianowicie: §  Biologiczne; §  Społeczne; §  Biopsychiczne. Do biologicznych autorzy ci zaliczają: chromosopatie, zakłócenia przemiany materii, uszkodzenia układu nerwowego w okresie płodowym lub w czasie porodu ( np. wskutek urazów czaszki , zaburzeń krążenia łożyskowego i płodowego, porodu przedwczesnego tzw. zamartwicy oraz po urodzeniu ( choroby infekcyjne, wstrząsy mózgu, itp.). Do przyczyn społecznych zaliczają natomiast : §  środowisko rodzinne ( wadliwą strukturę rodziny, niekorzystną atmosferę, niesprzyjające właściwości psychiczne rodziców, błędy wychowawcze). §  środowisko szkolne ( nieprawidłowe warunki socjalne i organizacyjne szkoły, błędy w przebiegu procesu wychowawczo – dydaktycznego, nieodpowiednie cechy nauczyciela – wychowawcy ). Do przyczyn biopsychicznych, warunkujących zjawisko niepełnosprawności intelektualnej należą, zdaniem autorów: §  zły stan zdrowia ( np. tzw. debilizm fizyczny, krótkotrwałe zaburzenia stanu somatycznego oraz osłabienie układu nerwowego) §  niekorzystne właściwości psychiczne jednostki, takie jak nieekonomiczność myślenia, słaba pamięć logiczna, duża męczliwość, mała zdolność koncentracji uwagi ( przy zachowaniu ilorazu inteligencji w normie).
ZABURZENIA ROZWOJU ZWIĄZANE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
Nie sposób przedstawić wszystkich zaburzeń rozwoju związanych z niepełnosprawnością intelektualną. Warto jednak zwrócić uwagę na podstawowe ich grupy oraz kilka przykładowych jednostek: 1.     Zaburzenia warunkowane genetycznie: ·         Zespół Downa ·         Zespół Angelmana ·         Zespół Jacobsena ·         Zespół kociego krzyku – Cri du Chat ·         Zespół Pataua ·         Zespół łamliwego chromosomu X ·         Stwardnienie guzowate 2.     Całościowe zaburzenia rozwoju: ·         Autyzm dziecięcy ·         Zespół Retta ·         Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne ·         Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi 3.     Zaburzenia neurologiczne: ·         Padaczki ·         Mózgowe Porażenie Dziecięce ·         Wady wrodzone mózgu ·         Stany po urazach czaszkowo-mózgowych ·         Stany po infekcyjnych chorobach centralnego układy nerwowego ·         Brak zakrętów kory mózgu ·         Wady wrodzone rdzenia kręgowego 4.     Stany po infekcjach okresu prenatalnego: ·         Embrionopatia poróżyczkowa ·         Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii ·         Objawowa toksoplazmoza wrodzona 5.     Choroby metaboliczne: ·         Fenyloketonuria ·         Galaktozemia ·         Mukopolisacharydoza ·         Choroba Niemanna-Picka ·         Zespół Taya-Sachsa 6.     Inne: ·         Fetal Alcohol Syndrome (alkoholowy zespół płodowy) ·         Zaniedbania środowiskowe.
KLASYFIKACJA DEFICYTÓW INTELEKTUALNYCH
Obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego w DSM IV ·         Pogranicze funkcjonowania intelektualnego, V62.89 Poniżej 70 punktów IQ Wechslera: ·         69 – 55 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim: poziom intelektualny charakterystyczny dla 10 - 12. roku życia. Ta forma deficytu intelektualnego stanowi najwięcej, około 85% rozpoznań. Osoby takie są samodzielne i zaradne społecznie, nie powinny jednak wykonywać zawodów wymagających podejmowania decyzji, ponieważ nie osiągnęły etapu myślenia abstrakcyjnego w rozwoju poznawczym. Życie rodzinne przebiega bez trudności. W socjalizacji mogą nabywać zaburzeń osobowościowych, ze względu na atmosferę otoczenia i stosunek innych. Obecnie istnieje tendencja do wprowadzania zajęć korekcyjnych, przy intensywniejszym treningu poznawczym w dłuższym czasie osoby z upośledzeniem w stopniu lekkim osiągają podobne wyniki co osoby z przeciętnym IQ. Nie przekraczają wieku umysłowego osoby w normie intelektualnej dwunastoletniej. ·         54 – 35 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym: funkcjonowanie intelektualne na poziomie 6-9. roku życia. Częstotliwość występowania - około 10% z wszystkich 4 typów upośledzenia. W okresie przedszkolnym istnieją trudności z nabywaniem reguł społecznych (lojalność, współdziałanie), a także niezręczność fizyczna, powolny rozwój motoryczny. Poza tym do 9. roku życia rozwój jest prawidłowy. Osoby takie mogą nabywać umiejętności samoobsługowe, nie gubią się w dobrze znanym terenie, mogą pracować w zakładach pracy chronionej. Nie przekraczają wieku umysłowego osoby w normie intelektualnej dziewięcioletniej. ·         34 – 20 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym: poziom rozwoju 3-6-latka. Około 4-5. roku życia zauważalne spóźnienie rozwoju psychofizycznego. Osoby te mogą opanować samoobsługę, przy stałej opiece mogą wyuczyć się czynności domowych, ale nie są zdolne do wyuczenia zawodu. Nie przekraczają wieku umysłowego osoby w normie intelektualnej sześcioletniej. ·         poniżej 20 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim: poziom funkcjonowania odpowiadający maks. 3. roku życia. Możliwe jest opanowanie tylko najprostszej samoobsługi. Występują ciężkie wady neurologiczne i fizyczne. Przez całe życie wymagają opieki instytucjonalnej. Nie przekraczają wieku umysłowego osoby w normie intelektualnej trzyletniej.
Niepełnosprawność intelektualna w ICD-10 Kryteria diagnostyczne ·         F70 Upośledzenie umysłowe, lekkie 1. Istotnie niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne, iloraz inteligen­cji zbliżony do 70 lub mniej, określany za pomocą indywidualnie dobranych testów inteligencji. 2. Współwystępujące deficyty lub upośledzenie zdolności przystosowania przynajmniej w dwóch spośród wymienionych dziedzin: ·         porozumiewania się ·         zaradności osobistej ·         prowadze­nia domu ·         stanowienia o sobie ·         umiejętności interpersonalnych ·         korzystania ze źródeł wsparcia społecznego ·         możliwości uczenia się, pracy, wypoczynku, dbania o zdrowie i bezpieczeństwo. 3. Początek przed 18. rokiem życia. ·         F71 Upośledzenie umysłowe umiarkowane Przybliżona wartość II od 35 do 49 (u dorosłych wiek umysłowy odpowiednio od 6 do 9 lat). Może powodować występowanie znacznych opóźnień w rozwoju w dzieciństwie, ale większość tych osób może osiągnąć pewien stopień niezależności w zakresie samoobsługi oraz rozwinąć umiejętności adekwatnego komunikowania oraz uczenia się. Wiele dorosłych osób będzie potrzebować wsparcia społecznego po to aby żyć i pracować w społeczeństwie. Obejmuje: umiarkowany niedorozwój umysłowy. ·         F72 Upośledzenie umysłowe znaczne Przybliżona wartość II od 20 do 34. Może doprowadzić do potrzeby stałej opieki. Obejmuje: znaczny niedorozwój umysłowy. ·         F73 Upośledzenie umysłowe głębokie Wartość II poniżej 20. Doprowadza do poważnych ograniczeń w zakresie samoobsługi, kontrolowania zwieraczy, komunikowania się i poruszania się. Obejmuje: głęboki niedorozwój umysłowy. ·         F78 Inne upośledzenie umysłowe ·         F79 Upośledzenie umysłowe, nie określone Obejmuje: niedorozwój umysłowy BNO, upośledzenie umysłowe BNO, oligofrenię BNO.
Dawna klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej Stopień upośledzenia w oparciu o iloraz inteligencji: ·         75-85 → ociężałość umysłowa ·         (50-59) 50-74 → debilizm ·         (20-49) 25-49 → imbecylizm ·         (00-19) 00-24 → idiotyzm.
Niepełnosprawność intelektualną można także klasyfikować w oparciu o kryterium okresu życia pojawienia się niepełnosprawności. Wyróżnia się zatem
§  niepełnosprawność od urodzenia; §  niepełnosprawność nabytą w ciągu życia.
Oprócz klasyfikacji, na podstawie których poziom rozwoju umysłowego wyrażony był za pomocą ilorazu inteligencji, istnieje również podział niedorozwoju umysłowego ujmowany w aspekcie lekarskim. Podstawą tego podziału jest etiologia niepełnosprawności intelektualnej. Obejmuje ona osiem grup czynników patogennych
§  opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami zakaźnymi; §  opóźnienie umysłowe związane z chorobami i czynnikami intoksykacyjnymi; §  opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami pourazowymi lub czynnikami fizycznymi; §  opóźnienie umysłowe związane z zaburzeniami metabolizmu: wzrastaniem i odżywaniem; §  opóźnienie umysłowe związane z nowotworami; §  opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami i czynnikami działającymi w okresie przedporodowym; §  opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami o nieznanej lub niepewnej etiologii, z objawami strukturalnymi; §  opóźnienie umysłowe łączące się z niejasnymi lub psychologicznymi reakcjami jednie funkcjonalnymi;
RÓŻNICE
Myślenie
- Obniżenie rozwoju myślenia do poziomu konkretno – obrazowego: ·         brak umiejętności definiowania pojęć abstrakcyjnych, ·         w zakresie wnioskowania nieprzekraczanie dedukcyjnego poziomu kl. II, indukcyjnego - kl. II-III, przez analogie – kl. IV, zaburzenia abstrahowania i uogólniania, niezdolność syntetycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczną całość; - Myślenie umożliwia przetwarzanie informacji, przebiega w wolniejszym tempie niż u dzieci w normie; - Za typowe objawy uważa się schematyzm myślenia i obniżony krytycyzm; - Największe problemy stwarza im porównywanie, dostrzeganie różnic i podobieństw, związków pomiędzy zjawiskami i przedmiotami, przeprowadzanie operacji logicznych, analizy, syntezy; - Dzieci z trudem chwytają istotę jakiegoś zdarzenia, przy opowiadaniu czy oglądaniu filmu gubią „wątek". Dużą trudność sprawia również przyswajanie pojęć abstrakcyjnych - Efektem tego są trudności w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków - Trudno im dokonać wyboru - Mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych osób - Niedokładność rozumienia jest powodem nietrwałego pamiętania wyuczonego materiału - Są mało pomysłowe, myślowo bierne, nie wykazują zainteresowań poznawczych;	- U osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną mamy do czynienia ze słabo rozwiniętym myśleniem pojęciowo – słownym; - Myślenie ma charakter konkretno - obrazowy, co nie pozwala na przyswajanie pojęć abstrakcyjnych; - Pojęcia abstrakcyjne, o ile w ogóle wystąpią, są nierozerwalnie związane z przeżyciami konkretnymi; - Z myśleniem związane jest spostrzeganie; - W tej grupie osób spostrzeżenia są niedokładne i przebiegają wolno; - Dziecko spostrzega rzeczy konkretne;
Spostrzeganie
- Proces spostrzegania u tych osób przebiega w wolniejszym tempie niż u dzieci w normie i charakteryzuje się wąskim zakresem - Spostrzegają oni w tym samym czasie znacznie mniejszą liczbę przedmiotów niż dzieci w normie intelektualnej;			- Uważa się, iż osoby z głębszą niepełnosprawnością intelektualną w rozwoju poznawczym pozostają na poziomie przedoperacyjnym, co znaczy, iż wolniej spostrzegają i dostrzegają mniej elementów, często błędnie rozpoznają powiązania i zależności miedzy zjawiskami;
Uwaga
- Jeśli chodzi o uwagę, to u dzieci upośledzonych w stopniu lekkim obok uwagi mimowolnej występuje także uwaga dowolna; - Jej trwałość a także podzielność wzrasta w wyniku nauczania; - Jest ona jednak mniejsza w porównaniu z dziećmi o prawidłowym rozwoju umysłowym; - Konsekwencją tego są trudności, jakie napotykają dzieci w wykonywaniu zadań wymagających zwracania uwagi na kilka czynności jednocześnie, co dodatkowo utrudnia spostrzeganie;	- Zaburzona jest znacznie uwaga dowolna i celowa; - Dominuje uwaga mimowolna; - Skupienie uwagi na jednym rodzaju pracy, jednej sytuacji jest krótkotrwałe i pobieżne; - Uwaga charakteryzuje się również wąskim zakresem obejmowanych jednorazowo elementów, niskim lub prawie żadnym stopniem podzielności; - Łatwo ulega ona rozproszeniu, przyciągana przez bodziec intensywny lub niezwykły; - Koncentracja jest możliwa tylko na tych przedmiotach i czynnościach, które budzą żywe zainteresowanie; - Żaden jednak nie stanie się obiektem ciekawości i zainteresowania na dłuższy czas. (Stąd zajęcia powinny być interesujące, angażujące i krótkotrwałe);		- Osoby głębiej niepełnosprawne intelektualnie mają trudności w dłuższym skoncentrowaniu się na określonym przedmiocie czy czynności, dominuje u nich uwaga mimowolna;
Pamięć
- Pamięć umożliwia przechowywanie informacji i ich reprodukcję; - Wymienione wyżej zaburzenia są powodem słabszej pamięci; - Na przykład niedokładność rozumienia jest powodem nietrwałego pamiętania wyuczonego materiału; - Pamięć logiczna jest u nich bardzo słaba i pod tym względem istnieją największe różnice między nimi a dziećmi w normie intelektualnej; - Mają natomiast stosunkowo dobrą pamięć mechaniczną; - Konieczne są częste reprodukcje wiedzy oraz posługiwanie się konkretnym przykładem; - Niezwykle pomocne są wizualne środki dydaktyczne, które pomagają zobaczyć poznawaną treść; - Duże zróżnicowanie w zakresie pamięci świeżej, trwałej, mechanicznej; - gorsza pamięć logiczna, - obniżona zdolność koncentracji i trwałości uwagi mimowolnej i dowolnej (jeżeli istnieje);	- Pamięć jest nietrwała, głównie mechaniczna.; - Upośledzona jest pamięć logiczna; - Osoby te cechuje wolne tempo zapamiętywania i przypominania; - Zapamiętywanie ułatwione jest przez powiązanie treści z ruchem, z konkretną sytuacją, pozytywne emocje;		- Brak pamięci do cząstkowego ich występowania; - Mają także określone trudności w zapamiętywaniu, przejawiające się na poziomie przechowywania, rozpoznawania i odtwarzania informacji;
Mowa
- Osoby lekko niepełnosprawne intelektualnie komunikują się natomiast z otoczeniem w sposób werbalny, choć poszczególne stadia rozwoju mowy przebiegają z opóźnieniem; - Niezależnie od wad wymowy, mowa tych dzieci charakteryzuje się przede wszystkim ubogim słownictwem i trudnościami w uzewnętrznianiu swoich myśli, szczególnie wówczas, gdy treść wypowiedzi dziecka jest oderwana od społecznego kontekstu, gdy nie dotyczy codziennych doświadczeń dziecka; - Ich wypowiedzi są zrozumiałe, choć trudności sprawia im budowanie zdań złożonych; - Mówią często fragmentami zdań, chętnie posługują się czasownikami i rzeczownikami, a rzadziej przymiotnikami; - Obniżony poziom rozwoju języka, w tym w zakresie poziomu rozwoju fonologicznego, semantycznego, syntaktycznego; ubogi zasób słów (słownictwo bierne zazwyczaj bogatsze od czynnego); zaburzenia mowy; gorsze rozumienie słów; - Mniejszy zasób pojęć liczbowych i umiejętności wykonywania operacji matematycznych. Nieprzekraczanie w rozwoju okresu operacji konkretnych (osoba potrafi dokonywać klasyfikacji, szeregowania, przyporządkowywania, dodawania, mnożenia itp. odwołując się do przedmiotów; wymienione operacje nie dotyczą materiału werbalnego;	- Dziecko posiada wady mowy, które utrudniają zrozumienie wypowiedzi; - Język mówiony jest opanowany, ale zasób słów jest niewielki, słownictwo ubogie a mowa wybitnie agramatyczna, z wadami; - Zdania proste kilkuwyrazowe wspierane są gestami, które mogą kompensować w pewnym stopniu braki mowy; - W tym temacie trzeba wiedzieć, że ogromne znaczenie dla rozwoju mowy dziecka ma rozwój emocjonalny; - Nieprawidłowy rozwój emocjonalny może bowiem także zaburzać rozwój mowy; - Zdarzają się przypadki, że dziecko upośledzone nie chce posługiwać się mową, ponieważ kontakty z otoczeniem przynoszą mu z reguły niepowodzenia; - Lęk przed mówieniem, może wynikać stąd, że dziecko nie jest w stanie sprostać stawianym mu wymaganiom w zakresie porozumiewania się i nie chce narazić się na drwiny rówieśników;		- Większość osób wydaje nieartykułowane dźwięki lub wypowiadają pojedyncze głoski, częste są echolalie; - Na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy, ale w łagodniejszych przypadkach upośledzenia można nauczyć je prostych pojedynczych wyrazów i rozumienia prostych słów; - Możliwe są wówczas pewne próby kontaktu z otoczeniem, na przykład proste reakcje na najprostsze, jednoznaczne, jednosłowne polecenia; - Osoby głęboko niepełnosprawne intelektualnie porozumiewają się zazwyczaj pozawerbalnie, używając gestów, takich jak wskazywanie, wręczanie, prowadzenie za rękę w kierunku pożądanego przedmiotu; - Rozumienie mowy werbalnej jest w dużym stopniu ograniczone;
Motoryka
- Zaburzenia związane z motoryką (koordynacją wzrokowo - ruchową) u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną występują szczególnie często; - Zaburzenia dotyczą globalnej motoryki, ale przede wszystkim koordynacji zmysłowo – ruchowej; - W obrębie zaburzenia motoryki wymienia się dwa rodzaje: hiperaktywność i dyspraksja; - Hiperaktywność to zespół trwałego niepokoju i nieuwagi; - Dzieci hiperaktywne nie są bardzo aktywne w rozumieniu aktywności życiowej, ale są niespokojne, mają trudności w kontrolowaniu swojego zachowania, szczególnie w sytuacjach siedzenia, stania, jedzenia itp.; - Wychowawczo można na dziecko oddziaływać przez spokojne, dobrze „zorganizowane" zachowanie w obecności dziecka, jak i przez wzmacnianie jego uwagi - nagradzanie czynności wykonanych w skupieniu, gry i zabawy ćwiczące uwagę, słuchanie audycji radiowych, uczestniczenie w koncertach itp.; - Dyspraksja (niezdarność) polega na nieprawidłowym „planowaniu" ruchów, braku koordynacji między nimi; - Dzieci z dyspraksja nie wyczuwają dobrze swojego ciała, w związku z czym nie wykorzystują jego możliwości: nie wspinają się na drzewa, nie skaczą przez kamienie itp. - a jeżeli to czynią, łatwo się kaleczą; - Nie wyczuwają też dobrze nacisku dłoni, często niszczą delikatne przedmioty i zabawki; - Mają trudności w ubieraniu się, szczególnie zapinaniu guzików i wiązaniu sznurowadeł; - Przedmioty szkolne utrzymywane są w nieładzie, nadmiernie szybko niszczone; - Trudności, jakie dzieci z dyspraksja mają z własnym ciałem, powodują ich łatwe męczenie się i szybko pojawiające się stany frustracji; - Dorośli z reguły nie rozumieją, że u podstaw niezręczności dziecka leżą niedojrzałe procesy mózgowe; - Zmuszając dziecko do pośpiechu i dokładności oraz karcąc je nasilają jego trudności; - Można powiedzieć, że grzechem dorosłych jest to, że rzadko zastanawiają się, co odczuwa dziecko, które nie potrafi panować nad własnymi ruchami; - Ogólnie niższy poziom motoryczny, męczliwość psychoruchową; obniżona sprawność manualna, w tym precyzja wykonywania ruchów;	- Niepełnosprawność intelektualna wiąże się z występowaniem zaburzeń w sferze zmysłowo – ruchowej; - Głównymi objawami tych zaburzeń są: niedokładne i zwolnione odbieranie wrażeń wzrokowych, słuchowych i innych; zaburzenia autoorientacji czyli orientacji w schemacie własnego ciała; - Dziecko z zaburzoną lub słabo rozwiniętą koordynacją wzrokowo - ruchową może nie być w stanie samodzielnie się ubrać; - Będzie miało trudności w posługiwaniu się nożyczkami, rysowaniu, naklejaniu - Reakcje jego będą zwolnione i niedokładne;
Zaburzenia zmysłowo-ruchowe
- Głównymi objawami tych zaburzeń są zaburzenia, autoorientacji, czyli orientacji w schemacie własnego ciała oraz zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej;
- Ruchy są zbyt obszerne w stosunku do rzeczywistych potrzeb;
- Brak w tej dziedzinie zharmonizowania, uporządkowania;
- W rozwoju fizycznym tych osób obserwuje się zaburzenia zmysłów;
- Zaburzenia te mogą mieć charakter częściowy lub całościowy, mianowicie mogą występować zaburzenia poszczególnych zmysłów lub kilku jednocześnie;
	- Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym są więc grupą, u której zaobserwować można bardzo różne postacie kliniczne upośledzenia;		- W grupie osób z głębsza niepełnosprawnością intelektualną stwierdza się częściej niż wśród osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną, zaburzenia w zakresie funkcjonowania receptorów wzroku, słuchu, oraz uszkodzenia kory mózgowej; - Częściej występować może epilepsja, wady neurologiczne i fizyczne deformacje twarzy i ciała; - Głębszej niepełnosprawności intelektualnej towarzyszą nierzadko dodatkowe obciążenia chorobowe wyznaczające specjalne działania rehabilitacyjno-rewalidacyjne; - R. J. Piotrowicz, E. Wapiennik uznają, iż u osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną występują często „stereotypie ruchowe”, czyli wielokrotnie powtarzane zachowania[42]. Ich przyczyn dopatruje się w potrzebie stymulowania systemu nerwowego; są one źródłem podstawowej przyjemności czynnościowej, powodują zmniejszenie napięcia wywołanego niezaspokojoną potrzebą popędową[43]. Do czynników zewnętrznych powodujących występowanie stereotypii ruchowych, zaliczyć można brak interesujących przedmiotów, ciekawych zabawek, brak doznań sensorycznych, ale przede wszystkim, niewłaściwe postawy otoczenia oraz nieodpowiednie oddziaływania wychowawcze rodziców;
Zachowania społeczne
- Społeczne zachowanie jest zależne od upośledzenia umysłowego i stopnia inteligencji poszczególnych osób; - Osoby z lekkim upośledzeniem umysłowym mają świadomość swoich ograniczeń intelektualnych, które nie pozwolą im na realizację marzeń w takim zakresie, jak to jest możliwe u ich rówieśników w normie intelektualnej; - Do świadomości własnego upośledzenia dochodzi jeszcze przykre doświadczenie społecznego upośledzenia, wyrażającego się odrzuceniem, etykietowaniem, segregacją, co może oddziaływać głęboko traumatyzująco, a więc ma wpływ na ich funkcjonowanie w społeczeństwie. Często podejmują działania pod wpływem aktualnego nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie skutków swoich decyzji. Mają znacznie mniej zainteresowań, a te, które posiadają, są dość powierzchowne i charakterystyczne dla dzieci w młodszym wieku. Wykazują brak samodzielności i inicjatywy. Szybciej niż zdrowe dzieci zniechęcają się, rezygnują, co może być połączone z płaczem. W niepomyślnych warunkach i przy braku dostatecznej opieki łatwo ulegają złym wpływom. W kontaktach z innymi czasem bierne, zahamowane, niepewne siebie, zalęknione, a czasem występują zachowania skrajnie przeciwne, jak brak dystansu, lepkość uczuciowa, natrętne zachowanie. Nie są to właściwości wynikające z umysłowego upośledzenia, ale z przeżywanych przez upośledzone dziecko skutków własnego ograniczenia umysłowego. Częste niepowodzenia szkolne czy rówieśnicze, lekceważące traktowanie dziecka przez dorosłych, częste poczucie braku bezpieczeństwa, poczucie zagubienia przy jednoczesnym braku oparciu u bliskich;	- Zachowania tych osób są z reguły nieadekwatne do sytuacji; - We wszystkich nowych, nieznanych sytuacjach najczęściej reakcje umiarkowanie upośledzonych osób będą miały charakter negatywny; - Nowość sytuacji wyzwala w tych osobach silne pobudzenie i lęk przed nieznanym; - Sterem zachowań są z reguły popędy i aktualne, doraźne korzyści - w tych nawet wypadkach, kiedy korzyść doraźna szybko zamieni się na niekorzyść; - Nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swoich działań; - Są w wysokim stopniu sugestywni i łatwo mogą ulec namowom (popartą np. słodyczami - korzyść doraźna);
Zdolność uczenia się
- Ogólnie obniżone tempo uczenia się;	- W związku z wielu wymienionymi wyżej cechami, łatwo możemy stwierdzić, że zdolność uczenia się jest ograniczona; - Dużą trudność sprawia im np. nauka czytania; - O ile czasami (w łagodniejszych przypadkach umiarkowanego upośledzenia) uda się dużym nakładem sił doprowadzić do tego, że zdolność ta zostanie „przyswojona", najczęściej zaraz potem się okazuje, że jest to czytanie „na pamięć", któremu nie towarzyszy zdolność rozumienia czytanego tekstu; - Na podobnej zasadzie można czasem nauczyć prostego, „mechanicznego" liczenia; - Przy prawidłowo poprowadzonej pracy dydaktyczno-wychowawczej można wdrożyć do przestrzegania nawyków higienicznych, podstaw samoobsługi, możliwie bezkonfliktowego funkcjonowania w społeczeństwie oraz do wykonywania wielu typów prac o charakterze raczej jednostajnym, gdzie wykonywany zakres czynności jest (na skutek wielokrotnego powtarzania) danej osobie dobrze znany i nie zawiera w sobie elementu nowości czy zaskoczenia;
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia emocjonalne
- Słaby rozwój uczuć wyższych, zmniejszona wrażliwość i powinność moralna; - Większa niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, niepokój, w zależności od typu temperamentu: ·         typ apatyczny – z przewagą hamowania, ze zwolnionym tempem reakcji, biernością, nieśmiałością i płaczliwością, skłonność do poddawania się, ·         typ eretyczny – niestabilność, niezrównoważenie, z przewagą pobudzenia, z trudnościami w koncentracji uwagi i oznakami nadmiernego zmęczenia, skłonność do dominowania, ·         zaburzenia zachowania, zaburzenia mechanizmów samokontroli, nieadekwatna samoocena.	- Jak zauważa H. Borzyszkowska w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, dostępne są przede wszystkim bezpośrednie przeżycia emocjonalne;		-  Emocje u osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną są zróżnicowane w stopniu podobnym jak osób z lekką niepełnosprawnością i w niewielkim stopniu różnią się od odczuwanych emocji przez osoby pełnosprawne; - Niektórzy badacze sądzą, iż często u osób głębiej i głęboko niepełnosprawnych intelektualnie występuje nieumotywowany upór i negatywizm, które potęgują się w okresie dorastania;
Kierowanie własnym działaniem
- Zaburzenie to polega na braku konsekwencji w działaniu, nieumiejętności planowania, nieumiejętności rozważenia różnych możliwości działania i jego skutków;
	- Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym wymagają wsparcia w procesie radzenia sobie w trudnej dla nich sytuacji; - Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym radzą sobie w większości same w wielu sytuacjach życiowych takich jak ubieranie, rozbieranie się, ścielenie łóżek, przygotowanie posiłków, samodzielne mycie się, robienie drobnych zakupów, wykonywanie drobnych prac zarobkowych; - Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym mają trudności w osiąganiu przystosowania społecznego, rozumianego jako dostosowanie się do wymagań i oczekiwań środowiska oraz dojrzałości społecznej traktowanej jako umiejętność wchodzenia w określone role społeczne, zawodowe, rodzinne, przyjacielskie, partnerskie;		- Osoby z głębszą niepełnosprawnością intelektualną mają trudności w funkcjonowaniu w sytuacjach problemowych i społecznych; - Uważa się jednak, iż w wyniku oddziaływania rehabilitacyjnego możliwości te mogą ulec poprawie; -  Osoby z głębszą niepełnosprawnością intelektualną potrafią radzić sobie w różnych sytuacjach życiowych takich jak ubieranie się, rozbieranie, samodzielne mycie, dbanie o higienę osobistą, samodzielne jedzenie przy stole, a nawet gotowanie prostych posiłków;
Inne
- Zmniejszony krytycyzm we wnioskowaniu, słabe uświadomienie związku zachodzącego pomiędzy wnioskiem a przesłankami; - Obniżenie rozwoju: ·         percepcji wzrokowej ( w tym percepcji przedmiotów, zwierząt, ludzi, znaków graficznych, cyfr, liter, wyrazów, pozycji figur w przestrzeni, percepcji figury i tła, stałości kształtu itp.) oraz percepcji słuchowej (w tym analizy i syntezy słuchowej, w zakresie słuchu fonematycznego, percepcji melodii itp.), ·         niedokładne spostrzeżenia;			- brak percepcji; - W skrajnych przypadkach osoby z głębokim upośledzeniem nie wykraczają poza poziom życia wegetatywnego; - Potrzeby fizjologiczne nie są sygnalizowane; - Brak kontaktu z otoczeniem na jakiejkolwiek płaszczyźnie; - Osoby na tym poziomie upośledzenia umysłowego są całkowicie niezdolne do życia samodzielnego, wymagają stałej opieki osób drugich, są całkowicie uzależnione od otoczenia;
CECHY WSPÓLNE
rozlany, totalny charakter niedorozwoju. Obok niedorozwoju czynności poznawczych występuje niedorozwój całej osobowości
przewaga niedorozwoju najwyżej zorganizowanych formacji (myślenie abstrakcyjne) i stosunkowo prawidłowo zachowany rozwój bardziej elementarnych czynności
globalność deficytu. Ogólna niewystarczalność systemu poznawczego wyraża się różnymi dewiacjami (np. zatrzymanie rozwoju myślenia na poziomie konkretno-obrazowym)
przewaga pierwszego układu sygnałowego nad drugim (przewaga mowy nad myśleniem)
Potrzeby
Inne
- J. Wyczesany zwraca także uwagę na to, iż w myśleniu osób niepełnosprawnych intelektualnie występują utrudnienia w przyswajaniu pojęć o charakterze abstrakcyjnym, występują także określone trudności w rozumieniu powiązań logicznych między zjawiskami;
RODZAJE SZKÓŁ DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
PODSTAWY PRAWNE
Zgodnie z Ustawą o systemie Oświaty ( Ustawa z dnia 27 czerwca 2003),  system oświaty w Polsce zapewnia m. in. realizację prawa każdego obywatela do kształceni, opieki i wychowania, dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwości korzystania z pomocy psychologiczno- pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej, możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.
Kształcenie specjalne dzieci i uczniów niepełnosprawnych od roku szkolnego 2015/2016 objęte jest już nowym rozporządzeniem. Wprowadzony został m.in. obowiązek i możliwość zatrudniania nauczycieli wspomagających (pedagogów specjalnych), asystentów i pomocy dla nauczyciela. Każde dziecko w ramach takiego kształcenia będzie miało opracowywany indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny. Ponadto organ prowadzący może się zgodzić na zmniejszenie liczy dzieci w oddziale integracyjnym w stosunku do dotychczasowych wymagań MEN. ·         uczniów niepełnosprawnych, czyli: niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, i z niepełnosprawnościami sprzężonymi ·         niedostosowanych społecznie oraz ·         zagrożonych niedostosowaniem społecznym
Kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych organizuje się w przedszkolach, szkołach i ośrodkach na każdym etapie edukacyjnym (przedszkole, szkołą podstawowa, gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna), w integracji z uczniami pełnosprawnymi, możliwie jak najbliżej miejsca zamieszkania danego ucznia. Przy czym przedszkoli specjalnych (albo specjalnych oddziałów przedszkolnych) nie organizuje się dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.
Rozporządzenie określa także, że szkoły specjalne przysposabiające do pracy organizuje się wyłącznie dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Do jakiego wieku uczeń jest objęty takim kształceniem? To zależy do typu szkoły: ·         do 18. rok życia – w przypadku szkoły podstawowej ·         do 21. rok życia – w przypadku gimnazjum ·         do 24. rok życia – w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej
Co zapewnia placówka edukacyjna? Placówki prowadzące kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych zapewniają: ·         realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego ·         warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci lub uczniów ·         zajęcia specjalistyczne (pomoc psychologiczno-pedagogiczna) ·         inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci lub uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne ·         integrację dzieci lub uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi lub uczniami pełnosprawnymi przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym
Dla każdego ucznia: indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny Co określa indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny dziecka/ucznia? Zawiera on: ·         zakres dostosowania programu oraz wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka lub ucznia ·         zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów (w zależności od potrzeb: rewalidacyjne, resocjalizacyjne lub socjoterapeutyczne) ·         formy i okres pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla dziecka/ucznia ·         działania wspierające rodziców dziecka lub ucznia oraz, w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży ·         zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami dziecka
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny opracowuje zespół (tworzą go: nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści, prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem). Program jest przygotowywany po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka lub ucznia oraz uwzględniając zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną. Program opracowuje się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie dłuższy jednak niż etap edukacyjny.
Okresowa wielospecjalistyczna ocena dla dziecka/ucznia jest przygotowywana co najmniej dwa razy w roku szkolnym.
Pracę zespołu przygotowującego program koordynuje odpowiednio wychowawca oddziału lub wychowawca grupy wychowawczej, do której uczęszcza dziecko lub uczeń, albo nauczyciel lub specjalista, prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem, wyznaczony przez dyrektora przedszkola, szkoły lub ośrodka.
Rodzice dziecka lub ucznia albo pełnoletni uczeń mają prawo uczestniczyć w spotkaniach zespołu, a także w opracowaniu i modyfikacji programu oraz dokonywaniu okresowej oceny wielospecjalistycznej. Rodzice dziecka lub pełnoletni uczeń mogą otrzymać kopię programu na wniosek.
Nauczyciele wspomagający od 1 stycznia 2016 W placówkach, gdzie realizuje się kształcenie specjalne dla dzieci i uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone, obowiązkowo zatrudnia się dodatkowo (z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu dziecka/ucznia): ·         nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej lub specjalistów, lub ·         w przypadku klas I–III szkoły podstawowej – asystenta, lub ·         pomoc nauczyciela
Takiego obowiązku nie ma natomiast w placówkach, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niepełnosprawności, niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym. W takich miejscach można (ale nie trzeba) zatrudniać dodatkowo nauczycieli wspomagających (albo specjalistów, asystentów lub pomoc nauczyciela) za zgodą organu prowadzącego.
Jakie zadania wyznacza nauczycielom wspomagającym rozporządzenie? Przepisy mówią, że nauczyciele ci: ·         prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami zajęcia edukacyjne oraz wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami realizują zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie ·         prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracę wychowawczą ·         uczestniczą, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w programie ·         udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom i specjalistom realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, w doborze form i metod pracy z uczniami
O tym, jakie konkretnie zadania mają realizować i w jakich zajęciach lub działaniach mają uczestniczyć nauczyciele wspomagający będzie w każdej placówce decydował dyrektor (w innych formach wychowania przedszkolnego - osoba kierująca).
Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. 2015 poz. 1113)
RODZAJE SZKOLNICTWA SPECJALNEGO
System oświaty obejmuje m. in.: 1. przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkola specjalne 2. szkoły: podstawowe (w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami integracyjnymi) gimnazja (w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami integracyjnymi), ponadgimnazjalne (w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami integracyjnym) 3. specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodki umożliwiające dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim oraz ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, gimnazjów, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół specjalnych, należy do zadań własnych gminy Zakładanie i prowadzenie publicznych szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów specjalnych, szkół ponadgimnazjalnych specjalnych i z oddziałami integracyjnymi należy do zadań własnych powiatu. Szkoły publiczne i niepubliczne dzielą się na następujące typy: 1. sześcioletnią szkołę podstawową, w której w ostatnim roku nauki przeprowadza się sprawdzian (sprawdzian nie dotyczy uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym, głębokim) 2. trzyletnie gimnazjum, w którym w ostatnim roku nauki przeprowadza się egzamin, dające możliwość dalszego kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych ( egzamin nie dotyczy uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym, głębokim) Szkoły ponadgimnazjalne: •zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w szkołach takich jak: 2 -letnie uzupełniające licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, lub 3- letnie technika uzupełniające, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. •trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego •trzyletnie licea profilowane, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego •czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego •trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy (szkoły te zaczną funkcjonować od 1 września 2004 roku)
WYCHOWANIE PRZEDSZKOLNE
Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3 – 6 lat. W przypadku dzieci posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wychowanie przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 6 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Obowiązek szkolny tych dzieci może być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. Obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom 6- letnim, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, a także  dzieciom z głębokim upośledzeniem umysłowym oraz dzieciom upośledzonym umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, realizującymi obowiązek szkolny w innych ośrodkach, albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Nauka w naszym kraju jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Obowiązek szkolny spełnia się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum, publicznych albo niepublicznych. Obowiązek nauki spełnia się przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej. Za spełnianie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki uznaje się również udział dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno – wychowawczych, organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani m. in. do: 1.dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły 2.zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne Niespełnienie obowiązku przygotowania przedszkolnego dla dzieci 6 – letnich, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki podlega egzekucji w trybie przepisów w  postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
KSZTAŁCENIE SPECJALNE
Obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, objętych kształceniem specjalnym, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach lub oddziałach integracyjnych, szkołach lub oddziałach specjalnych. W zależności od stopnia upośledzenia umysłowego, uczniom organizuje się kształcenie i wychowanie, które stosownie do potrzeb umożliwia naukę w dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidację oraz zapewnia specjalistyczną pomoc i opiekę.
ORZECZENIA
Orzeczenia o potrzebie kształcenia  albo indywidualnego nauczania, a także o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych dla uczniów z głęboką niepełnosprawnością intelektualną wydają zespoły orzekające działające w poradniach psychologiczno – pedagogicznych . W orzeczeniu znajdzie się informacja o zalecanej formie kształcenia specjalnego, z uwzględnieniem stopnia upośledzenia umysłowego. Poradnie psychologiczno – pedagogiczne wydają również, opinie w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.
Od orzeczeń, rodzice dziecka mogą złożyć odwołanie do kuratora oświaty w ciągu 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia. Starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, na wniosek rodziców, zapewnia mu odpowiednią formę kształcenia, uwzględniając stopień upośledzenia umysłowego. Jeżeli orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zaleca kształcenie dziecka w przedszkolu specjalnym, albo w przedszkolu, szkole podstawowej lub gimnazjum ogólnodostępnych lub integracyjnych, odpowiednia formę kształcenia, na wniosek rodziców, zapewnia jednostka samorządu terytorialnego ( gmina, dzielnica) właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, do którego zadań własnych należy prowadzenie przedszkoli i szkół. Jeżeli powiat nie prowadzi szkoły specjalnej, starosta tego powiatu kieruje dziecko do najbliższego powiatu prowadzącego taką szkołę lub ośrodek. Starosta najbliższego powiatu nie może odmówić przyjęcia dziecka do szkoły. Dyrektor szkoły, której uczeń posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, organizuje takie nauczanie w porozumieniu z organem prowadzącym ( gmina, powiat).
Informacje przedstawione powyżej zawarte są w Ustawie o systemie oświaty z dnia 27 czerwca 2003r. W oświatowym prawie wiele ważnych zapisów dotyczących edukacji naszych dzieci, znajduje się w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.
Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego, okresu kształcenia w danej szkole albo na czas nieokreślony. Orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno - wychowawczych ( uczniowie głęboko niepełnosprawni intelektualnie) wydaje się na okres 5 lat. Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania wydaje się na czas określony, wskazany w zaświadczeniu o stanie zdrowia ucznia. Wnioskodawca ( rodzic, prawny opiekun) może wziąć udział w posiedzeniu zespołu orzekającego. Przewodniczący zespołu zawiadamia wnioskodawcę o posiedzeniu, co najmniej na 14 dni przed terminem posiedzenia.
SZKOŁY SPECJALNE DLA UCZNIÓW Z LEKKIM UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
Uczniowie z lekką niepełnosprawnością intelektualną realizują tą samą podstawę programową, co uczniowie z normą intelektualną. W szkołach specjalnych dla tych uczniów obowiązują ramowe plany nauczania.
W klasach I-III szkoły podstawowej (I etap edukacji) prowadzi się: Nauczanie zintegrowane, Religię/etykę, Zajęcia rewalidacyjne.
W klasach IV –VI ( II etap edukacyjny) mamy następujące obowiązkowe zajęcia edukacyjne: Język polski, Historia i społeczeństwo, Język obcy, Matematyka, Przyroda, Muzyka, Plastyka, Technika, Informatyka, Wychowanie fizyczne, Godziny z wychowawcą, Religia /etyka, Zajęcia rewalidacyjne
W gimnazjum specjalnym prowadzi się następujące obowiązkowe zajęcia edukacyjne: Język polski, Historia, Wiedza o społeczeństwie, Język obcy, Matematyka, Fizyka i astronomia, Chemia, Biologia, Geografia, Plastyka/ muzyka, Technika, Informatyka, Wychowanie fizyczne, Godziny z wychowawca, Religia/etyka, Zajęcia rewalidacyjne.
Liczba uczniów w takiej szkole wynosi od 10 - 16
Uczniowie z lekką niepełnosprawnością intelektualną podlegają zasadom oceniania, promowania, klasyfikowania jak w szkole ogólnodostępnej. W klasach I – III szkoły podstawowej stosuje się ocenę opisową zarówno z zajęć edukacyjnych jak i z zachowania. Począwszy od kl. IV szkoły podstawowej obowiązuje skala ocen od 6 ( stopień celujący) do 1 (stopień niedostateczny). Ocenę z zachowania ustala się według następującej skali: wzorowe, dobre, poprawne, nieodpowiednie.
Uczniowie przystępują do sprawdzianu w szkole podstawowej i egzaminu gimnazjalnego w warunkach i formie dostosowanych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Uczniowie otrzymują świadectwa.
UCZNIOWIE GŁĘBOKO NIEPEŁNOSPRAWNI INTELEKTUALNIE
Dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w wieku od 3 do 25 lat organizuje się zespołowe zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze oraz, we współpracy z rodzicami (prawnymi opiekunami), indywidualne zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze. Udział w zajęciach dzieci w wieku obowiązku szkolnego uznaje się za spełnianie tego obowiązku. Zajęcia organizuje się w szczególności w: publicznych przedszkolach, w tym specjalnych, publicznych szkołach, w tym specjalnych, położonych najbliżej miejsca zamieszkania, publicznych placówkach opiekuńczo- wychowawczych, zakładach opieki zdrowotnej, ośrodkach rehabilitacyjno – wychowawczych, domach rodzinnych, dla osób zakwalifikowanych do udziału w indywidualnych zajęciach. Wymiar zajęć, w zależności od możliwości psychofizycznych wynosi: - 4 godziny dziennie na zajęciach zespołowych lub 2 godziny dziennie na zajęciach indywidualnych. - Liczba osób w zespole od 2 do 4. Dla każdego ucznia opracowuje się indywidualny program  w oparciu o wielospecjalistyczną ocenę funkcjonowania dziecka. Do zajęć zespołowych zatrudnia się oprócz nauczyciela z odpowiednimi kwalifikacjami pedagogicznymi również pomoc nauczyciela. Uczniowie nie podlegają zasadom oceniania, promowania, klasyfikowania. Nie otrzymują świadectw.
ZASADNICZE SZKOŁY ZAWODOWE SPECJALNE KSZTAŁCĄ MŁODZIEŻ Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W STOPNIU LEKKIM M.IM. W NASTĘPUJĄCYCH KIERUNKACH
- kucharz małej gastronomii; - cukiernik; - piekarz; - krawiec; - kaletnik; - stolarz; - tapicer; - malarz – tapeciarz; - ogrodnik; - pracownik obsługi hotelowej;
DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNE INTELEKTUALNIE W SZKOLE – PODZIAŁ OGÓLNY
Wśród dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych znajdują się dzieci z obniżona sprawnością intelektualną, w tym: ·         dzieci z inteligencją niższą niż przeciętną, dzieci z upośledzeniem umysłowym.
Planując proces ich edukacji należy pamiętać, że podstawowe cele kształcenia i wychowywania tej grupy uczniów są takie same jak uczniów pełnosprawnych.
Takie same są też ich potrzeby psychiczne, natomiast uczniowie ci różnią się od uczniów pełnosprawnych potrzebami edukacyjnymi.
Nauczyciel podejmujący pracę z dziećmi z obniżoną sprawnością intelektualną powinien możliwie dokładnie znać indywidualne cechy dziecka. Znajomość różnic pomiędzy dziećmi niepełnosprawnymi jest warunkiem prawidłowej indywidualizacji, dostosowania treści, metod i wymagań do możliwości i potrzeb dziecka. Jest to jeden z podstawowych warunków skutecznej pracy z dziećmi o obniżonej sprawności intelektualnej. Dzieci te różnią się między sobą bardziej niż dzieci rozwinięte intelektualnie w normie.
W poznaniu dziecka i planowaniu pracy z nim pomocne jest wydane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (z możliwością uczęszczania do szkoły ogólnodostępnej) lub opinia. Zawarte są w nich wyniki badań specjalistycznych przeprowadzonych w poradni (psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych). Przedstawienie profilu rozwoju poszczególnych procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych i wykonawczych, profilu zachowania przystosowawczego lub dojrzałości społecznej, profilu rozwoju motorycznego, profilu cech osobowości, stan receptorów itp. pozwala nauczycielowi na dokładne poznanie możliwości edukacyjnych dziecka. Jest to niezbędne w wyjaśnieniu dlaczego każde spośród dzieci lekko upośledzonych umysłowo ma inne trudności szkolne.
Co powinien nauczyciel? 1.      Teoretycznie zapoznać się z rozwojem dziecka o obniżonej sprawności intelektualnej. 2.      Poznać wyniki badań specjalistycznych, w tym psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych i lekarskich w celu ustalenia możliwości edukacyjnych, kierunku i sposobu prowadzenia pracy pedagogicznej. 3.      Zapoznać się poprzez analizę dokumentacji, rozmowy z rodzicami i ewentualnie lekarzem z przyczynami i anamnezą obniżenia poziomu intelektualnego dziecka. 4.      Poznać rodzinne środowisko dziecka (utrzymywać współpracę z rodzicami, lub opiekunami prawnymi) oraz kontrolować zachodzące w nim zmiany. Wspierać rodziców w sprawowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. 5.      Systematycznie wzbogacać swój warsztat pracy poprzez śledzenie specjalistycznej literatury oraz udział w szkoleniach.
Pamiętaj! Znajomość środowiska rodzinnego dziecka, kontrolowanie aktualnego rozwoju fizycznego, zdrowia, rozwoju inteligencji i poszczególnych ważnych dla uczenia się i przygotowywania do życia funkcji psychicznych, wiadomości, umiejętności i sprawności jest konieczne w celu ciągłego dostosowywania wymagań programowych do zachodzących zmian lub ich braku mimo prowadzonej pracy pedagogicznej. Racjonalna, specjalistyczna i jak najbardziej skuteczna pomoc dziecku z obniżoną sprawnością intelektualną jest niezbędna, by doprowadzić dziecko do dostępnego mu stopnia rozwoju i przygotować do życia w społeczeństwie.
DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNE INTELEKTUALNIE W SZKOLE – PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA STOPNIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
- Uczniowi upośledzonemu umysłowo w stopniu lekkim przysługuje prawo do dostosowania warunków zdawania egzaminu zewnętrznego wyłącznie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanego przez Zespół Orzekający, działający w poradni psychologiczno-pedagogicznej;
DIAGNOZA I TERAPIA DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNE INTELEKTUALNYCH
Diagnoza psychologiczna w przypadku osób niesprawnych intelektualnie to wielopoziomowe dynamiczne badanie funkcjonowania tej osoby. Obecnie diagnozuje się dzieci niepełnosprawne intelektualnie po wszechstronnych badaniach przez zespół specjalistów: psychologa, pedagoga, logopedę, rehabilitanta, lekarzy różnych specjalności  (takich jakie wymaga dobrostan i zdrowie  dziecka). Postawienie właściwej diagnozy i sporządzenie programu nauczania dla wychowanka jest procesem, który uwzględnia predyspozycje dziecka  oraz czas potrzebny na poznanie i obserwację wychowanka.
Uzyskanie całościowej diagnozy dziecka służy do odpowiedzi na pytanie: na jakim etapie rozwoju znajduje się dziecko? Odpowiedzią na to pytanie jest konstrukcja programu nauczania dla dziecka. Program ten ma na celu takie zorganizowanie nauczania dziecka by lepiej rozwinięte umiejętności wspomagały dążenia dziecka w usprawnianiu funkcji upośledzonych. Dzięki takiemu postępowaniu dziecko może mieć poczucie sukcesu. Program taki opracowuje terapeuta prowadzący -wspiera go w tym  psycholog wraz z zespołem specjalistów pracujących z dzieckiem. Jest to indywidualny program nauczania dla każdego wychowanka. Następnie z takim programem  zapoznaje się  rodziców – proponując współpracę w terapii dziecka. Program jest weryfikowany, przez specjalistów, raz na semestr w danym roku szkolnym - co pozwala na oszacowanie- jak i czy nastąpił postęp w umiejętnościach wychowanka. Weryfikację przeprowadza się za pomocą technik i metod psychologiczno-pedagogicznych.  Zespół terapeutyczny analizuje informacje na temat przebiegu procesu terapeutycznego dostosowując go do aktualnych potrzeb i rozwoju dziecka poprze z aktualizowanie zmian w indywidualnym programie.
Bardzo ważnym elementem oddziałania jest ścisła współpraca osób wchodzących   w skład  wielospecjalistycznego zespołu terapeutycznego. Oddziaływania te odbywają się poprzez terapię, rehabilitację, współpracę z rodziną dziecka, współdziałanie z  odpowiednimi instytucjami , a przede wszystkim dbaniem o optymalny rozwój , tak aby dziecko niepełnosprawne, jak najbardziej samodzielnie mogło funkcjonować w najbliższym otoczeniu.
W przypadku dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, przebywających codziennie kilka godzin  w ośrodku - terapią będą wszelkie programowe oddziaływania osoby dorosłej, które wspomagają rozwój dziecka, pozwalają na nabycie nowych umiejętności, wspomagają niwelowanie zachowań negatywnych i niepożądanych. W takim ujęciu terapeutą dziecka jest każdy dorosły, kto ma z nim kontakt, nie wywołuje u dziecka lęku, wierzy w jego możliwości i odpowiednio jest przeszkolony do programowej pracy z dzieckiem.
Celem terapii jest wdrożenie niepełnosprawnego dziecka do takich umiejętności, które pomogą mu sprawnie funkcjonować w każdym momencie swojego życia i w każdej sytuacji dnia codziennego. Terapię( nie tylko) psychologiczną można podzielić na indywidualną oraz grupową. 1) Terapia grupowa ma na celu rozwój społeczny dziecka, kształtowanie prawidłowych postaw przy jednoczesnym komforcie psychicznym.  - Metodami stosowanymi w terapii grupowej to m. in.: - Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne - Metoda H.M.Knillów - Poranny krąg - Metody zaczerpnięte z pedagogiki zabawy - Socjoterapia 2) Terapia indywidualna - pozwala skoncentrować cała uwagę terapeuty na jednym dziecku. Kontakt indywidualny jest dla dziecka nieoceniony, bowiem  głównym doświadczeniem dzieci niesprawnych intelektualnie w kontakcie ze światem jest poczucie bycia niezrozumianym i nie możność rozumienia otaczającego je świata. Dlatego tak cenny dla dziecka jest kontakt z osobą dorosłą, która komunikuje się w jasny i prosty sposób, bawi się, nagradza – a przede wszystkim wierzy w możliwości dziecka i  w możliwości jego postępów w dziedzinach, których dotyczy terapia.
Podstawowym celem terapii indywidualnej jest rozwój dziecka na optymalnym poziomie jego indywidualnego rozwoju . Terapia  indywidualna prowadzona jest wieloma metodami - są one dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego dziecka. Metody i techniki terapii indywidualnej najczęściej stosowane to: - Rozmowa kierowana - Ćwiczenia koncentracji uwagi - Muzykoterapia         - Bajko terapia - Arteterapii - Trening zachowań społecznych - Trening antystresowy - Ćwiczenia relaksacyjne
Każda z tych form terapii ma za zadanie przekonanie dziecka ,że jest ważne i zauważane przez otoczenie. Ważnym aspektem terapii jest współpraca i wsparcie dla  rodziny osoby niepełnosprawnej. Urodzenie dziecka niepełnosprawnego stawia rodziców w obliczu dramatycznych przeżyć: poczucia winy, wstydu, samotności, żalu, niesprawiedliwości losowej. Rodzinie wychowującej dziecko niepełnosprawne potrzebne jest wsparcie i pomoc ze strony profesjonalistów, gdyż zmaga się ona z szeregiem problemów, które niejednokrotnie przekraczają jej możliwości adaptacyjne i zasoby, jakimi dysponuje. Rodzina ta narażona jest na konsekwencje stygmatyzacji społecznej, marginalizacji i pauperyzacji. Nierzadko ma ona trudności w wychowywaniu, nie tylko dziecka niepełnosprawnego, lecz również jego pełnosprawnego rodzeństwa. Wsparcie funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego na terenie rodziny jest koniecznym czynnikiem jego osobistego rozwoju, poprawy relacji wewnątrzrodzinnych i procesów stopniowego włączania się dziecka w życie społeczne.
Od rodzaju kontaktów wewnątrzrodzinnych, od nasycenia pozytywnymi uczuciami, stopnia wzajemnego zrozumienia i bliskości emocjonalnej zależy „jakość życia” każdego z jej członków, ona bowiem warunkuje poczucie satysfakcji życiowej i własnej godności.
Wsparcie rodziny poprzez kształtowanie pozytywnych postaw wobec dziecka niepełnosprawnego odbywa się w postaci indywidualnych spotkań terapeutycznych, jak również poprzez grupy wsparcia dla rodziców prowadzone przez psychologa, który wspomaga funkcjonowanie rodziny wychowującej dziecko niepełnosprawne.
Każde działanie wspierające może być dla dziecka komfortowe i zapewniać mu poczucie bezpieczeństwa, a rodzicowi poczucie pewności i kompetencji.
OSBY Z ROZWOJEM INTELIGENCJI NA POZIOMIE NIŻSZYM NIŻ PRZECIĘTNY
W SZKOLE
Cele, zadania i zasady pracy pedagogicznej z dzieckiem o obniżonej sprawności intelektualnej
Zadaniem szkoły jest wszechstronne rozwijanie uczniów i przygotowywanie ich do pracy i samodzielnego udziału w życiu społecznym, również przy zapewnieniu im rady i pomocy w krytycznych i trudnych sytuacjach życiowych – w granicach ich indywidualnych możliwości. Wynikają z tego podstawowe zadania rewalidacji.
Rewalidacja – termin określający długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, w tym upośledzonych umysłowo (Władysław Dykcik). Wg M. Grzegorzewskiej, zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, korygowanie, usprawnianie i dynamizowanie, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, rewalidacją psychiczną i jej uspołecznienie.
Zadania pracy z dzieckiem o obniżonej sprawności intelektualnej
·         Kompensacja – zastąpienie zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze światem, aby poznanie zastępować w różny sposób, na innych, pośrednich drogach. ·         Korekcja niesprawnie działających funkcji, wykorzystując uczenie, uczynnianie, uaktywnianie. ·         Usprawnianie możliwie wszystkich nietkniętych przez upośledzenie czynności danego osobnika, a więc zasobu najsprawniej działających funkcji, bez uszkodzeń, bez braków, jakie mają stanowić główną podstawę dla przebiegu działalności rewalidacyjnej. ·         Zapewnienie uczniowi, w dostępnym dla niego zakresie, wykształcenia ogólnego poprzez przyswajanie im podstawowych wiadomości o otaczającym środowisku społeczno-przyrodniczym, kulturze i historii naszego kraju. ·         Przygotowanie do samodzielnego udziału w życiu społecznym i zdobycia kwalifikacji w pracy zawodowej. ·         Wszechstronny rozwój ucznia i rewalidacja społeczna.
W pracy lekcyjnej bardzo ważny jest dobór najbardziej efektywnych metod dydaktyczno-wychowawczych wykorzystujący elementy metod stosowanych w pedagogice specjalnej np.: ·         metoda Marii Montessori, ·         metoda ośrodków pracy M. Grzegorzewskiej, ·         techniki Celestyna Freineta.
Szczególnie przydatne są one w pracy z dzieckiem młodszym - z I etapu edukacyjnego. Należy pamiętać, że dzieci z obniżoną sprawnością intelektualną potrafią – przy zastosowaniu odpowiednich metod opanować umiejętność czytania, pisania, liczenia oraz podstawowe wiadomości o życiu otaczającej je przyrody i społeczeństwa, o kraju i świecie. Są też w stanie zdobyć odpowiedni do swych możliwości zawód i z powodzeniem podejmować pracę zarobkową.
Zasady
W pracy pedagogicznej z dzieckiem upośledzonym umysłowo i z dzieckiem z niższą niż przeciętna sprawnością intelektualną konieczne jest stosowane obowiązujących w procesie nauczania i uczenia się norm skutecznego postępowania pedagogicznego, umożliwiających uczniowi osiągnięcie dostępnego mu poziomu rozwoju i przygotowana do życia. Są to: 1.      zasada gruntownej znajomości dzieci oraz przychodzenia im z racjonalną specjalistyczną pomocą, 2.      zasada dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka: ·         indywidualizacji, ·         przystępności treści nauczania, ·         stopniowania trudności. 3.      zasada aktywnego i świadomego udziału dzieci w pracy pedagogicznej, 4.      zasada wszechstronnej poglądowości i przykładu, 5.      zasada zintegrowanego oddziaływania pedagogicznego, 6.      zasada trwałości osiągnięć, umiejętności korzystania z nich i dalszego ich doskonalenia: ·         wzmacnianie osiągnięć, ·         trwałość osiągnięć, ·         wiązanie teorii z praktyką. Jednym z ważnych warunków powodzenia pracy szkoły jest współpraca nauczyciela z rodzicami. Służy ona zapewnieniu jednolitości oddziaływań wychowawczych, dydaktycznych i rewalidacyjnych. Edukacja powinna obejmować dziecko we wszystkich tych środowiskach. Wówczas zapewnimy mu optymalne warunki do rozwoju oraz przygotowanie do samodzielnego życia w społeczeństwie.
Jak nauczyciel może pomóc w klasie dziecku z obniżoną sprawnością intelektualną
1.      Poznaj gruntownie specyfikę zaburzeń ucznia w oparciu o literaturę specjalistyczną, orzeczenie lub opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej. 2.      Stwórz w klasie atmosferę życzliwości i akceptacji. 3.      Nawiąż z dzieckiem ciepły emocjonalnie stosunek. 4.      Staraj się aktywnie włączyć dziecko w życie klasy i szkoły, powierzaj mu do wykonywania zadania na rzecz klasy – na miarę jego możliwości. 5.      Posadź dziecko w jednej z pierwszych ławek, co zapewni lepszy obustronny kontakt nauczyciel-uczeń oraz umożliwi obserwowanie jego pracy i ewentualnie wkraczanie z pomocą. 6.      Kierując polecenia do całej klasy, upewnij się czy dziecko je zrozumiało – powtórz mu i ewentualnie udziel dodatkowej pomocy. 7.      Stosuj w pracy lekcyjnej zasady ortodydaktyki oraz metody pracy dostosowane do indywidualnych zmniejszonych możliwości i potrzeb ucznia. 8.      Oceniaj pracę dziecka jak najszybciej po wykonaniu, unikaj ocen negatywnych i krytyki natomiast zawsze podkreślaj i uwzględniaj w ocenie wkład jego pracy. 9.      Jak najczęściej chwal dziecko na forum klasy, podkreślaj jego mocniejsze strony i uwzględniaj je przy doborze zadań do wykonania. 10.  Zadbaj o objęcie dziecka niezbędnymi zajęciami dodatkowymi np. terapią logopedyczną, terapią pedagogiczną, zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi. 11.  Utrzymuj ścisły kontakt z rodzicami (opiekunami prawnymi) dziecka, wspieraj ich emocjonalnie, służ poradą i pomocą w trudnych sytuacjach.
Uczniowi z inteligencją niższą niż przeciętną, deficytami i dysharmoniami rozwojowymi, niepełnosprawnością umysłową przysługuje prawo do: dostosowania warunków zdawania egzaminów zewnętrznych na podstawie opinii wydanej przez poradnie psychologiczno-pedagogiczną.
W DOMU