Świat i edukacja dziecka: Klasyfikacja metod nauczania

Podział metod wg. M. Łobockiego:

M. Łobocki stwierdza, że metody są pewnym ogólnym systemem reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy.

Badania prowadzi się za pomocą określonych narzędzi. Narzędzia badań są, więc środkami pomocniczymi wykorzystywanymi przy gromadzeniu materiałów empirycznych przydatnych przy rozwiązywaniu problemu badawczego.
Narzędzia, więc to przedmioty, za pomocą których zbiera się informacje.

Wywiad

Rozmowa i wywiad to najczęściej używane techniki badawcze. Wywiad według T. Pilcha jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną według opracowanych wcześniej dyspozycji lub na podstawie specjalnego kwestionariusza.

M. Łobocki uważa, iż rozmowa i wywiad są metodami złożonymi, wymagającymi oprócz stawiania pytań również dłuższego zaangażowania i subtelnego niekiedy podejścia do osób badanych.

Rozróżnia on następujące rodzaje wywiadów:
wywiad skategoryzowany jest metodą odpowiednio wystandaryzowaną. Polega na posługiwaniu się podczas badań dokładnie opracowanym kwestionariuszem mieszczącym wyłącznie pytania zamknięte. Badacz nie może w nim nanosić żadnych zmian, a zadaniem badanego jest dokonanie odpowiedniego wyboru spośród podanych odpowiedzi na stawiane pytania.

Wywiad nieskategoryzowany opiera się na swobodnej wymianie zdań, nie wykluczając również gotowej liczby pytań zarówno otwartych jak i zamkniętych.

Wywiad jawny polega na poinformowaniu badanych o celu prowadzonych rozmów słownych. Może on być formalny i nieformalny.

Wywiad ukryty prowadzony jest w naturalnych sytuacjach, w których respondenci nie wiedza i nie domyślają się, że są przedmiotem badań.

Wywiad indywidualny jest prowadzony z jedną osoba.

Wywiad zbiorowy jest przeprowadzany równocześnie z innymi osobami.

Inny podział wywiadów:

Wywiad kliniczny - służy do zbierania informacji dotyczących:

sytuacji rodzinnej dziecka ( także postaw rodziców wobec dziecka),
przebiegu ciąży i porodu, fizycznego i psychoruchowego rozwoju dziecka od chwili przyjścia na świat, przebytych chorób, okresu rozwoju dziecka, w którym zauważono pojawienie się nieprawidłowości i odchylenia od normy, formy opieki nad dzieckiem,
metod postępowania wychowawczego rodziców i innych osób zajmujących się dzieckiem, stosunku dziecka do rówieśników, ewentualnych trudności wychowawczych i przystosowawczych.

Wywiad z rodzicami - celem jest zebranie od opiekunów dziecka pełnych i możliwie dokładnych danych dotyczących jego rozwoju psychomotorycznego. Dane dotyczą:
biologicznych warunków rozwoju dziecka w okresie płodowym, okołoporodowym oraz wczesnego dzieciństwa, zawiera informacje o ewentualnych obciążeniach dziedzicznych, o przebiegu ciąży porodu (często na podstawie książeczki zdrowia dziecka), urazów czy chorób wczesnego dzieciństwa, a także informacje pozwalające na określenie aktualnego stanu zdrowia dziecka, społecznych warunków rozwoju dziecka z uwzględnieniem wpływu najbliższego otoczenia rodzinnego jak i środowiska poza domem (żłobka, przedszkola, szkoły), przebiegu rozwoju psychoruchowego dziecka w kolejnych okresach jego życia ze szczególnym uwzględnieniem ewentualnych przejawów zaburzeń ( np. nerwicowych), należy starać się uchwycić związek pomiędzy przejawianymi przez dziecko zaburzeniami a czynnikami biologicznymi lub społecznymi działającymi od najwcześniejszych okresów jego życia do chwili badania, przebiegu pracy szkolnej dziecka, jego postępów w nauce i ewentualnych trudności związanych z przystosowaniem się do wymagań szkoły i opanowaniem materiału szkolnego, (a także stosunku opiekunów do osiągnięć szkolnych dziecka), aktualnego zachowania dziecka na terenie domu, stosunków emocjonalnych w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym, stosunków społecznych z rówieśnikami, metod wychowawczych i postępowania z dzieckiem.

Rozmowa - powinna być prowadzona w sposób planowy i kierowany w celu uzyskania określonych informacji. Rola badającego winna być bardziej dyskretna niż w wywiadzie , ograniczać się do okazywania zainteresowania i zadawania pytań podtrzymujących.
Rozmowa dostarcza też informacji, których źródłem jest obserwacja zachowania się rozmówcy

Obserwacja

jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą działań pedagogicznych. Jako metoda naukowa jest „osobliwym sposobem postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Dotyczy ona faktów, zdarzeń i zjawisk w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstawanie i przebieg. Odbywa się w sposób celowy, planowy i selektywny oraz wymagający aktywnej postawy umysłu. Podstawowym przedmiotem obserwacji są:
warunki, w których aktualnie przebywają osoby obserwowane i z którymi pozostają najczęściej w kontakcie, sytuacje, w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków, reakcje obserwowanych osób na nowe warunki i sytuacje łącznie ze wspomnianymi wyżej powiązaniami i zależnościami, w tym również ich treścią psychologiczną“.

INNE PODZIŁY METOD:

Wg W. Okonia:

a) DEFINICJA METOD KSZTAŁCENIA:

Wg Wincentego Okonia metoda kształcenia to „wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”.

b) TYPOLOGIA METOD KSZTAŁCENIA WG W. OKONIA

§ Metody asymilacji wiedzy – oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym,

§ Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy – zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów,

§ Metody waloryzacyjne – zwane też eksponującymi, o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej,

§ Metody praktyczne – cechujące się przewagą aktywności praktyczno-technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy.

METODY ASYMILACJI WIEDZY:

Ta grupa metod, zwanych też metodami podającymi, znajduje rozległe zastosowanie w szkole. Cała praca sprowadza się do doboru treści oraz sposobu jej przekazywania przy czym od charakteru treści i metody jej „podania” zależy asymilacja wiedzy przez ucznia i trwałość jej zapamiętania oraz stopień zmotywowania uczniów i stopnia upoglądowienia nauczania.

Do metod zalicza się: pogadankę, dyskusję, wykład oraz pracę z książką.

§ POGADANKA – rozmowa kierowana nauczyciela z uczniem. Nauczyciel zadając uczniom pytania z reguły zna odpowiedzi na wszystkie te pytania. Stawiane pytania powinny inspirować uczniów do wypowiedzi, powinna przypominać żywą, codzienną rozmowę.

Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może spełniać ta metoda wyróżnia się następujące jej zastosowanie:

o Pogadanka wstępna – ma przygotować uczniów do pracy. Z jednej strony celem jej jest wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania czegoś nowego. Z drugiej strony celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy.

o Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości – ma postać rozmowy, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela zostały przez wszystkich zrozumiane.

o Pogadanka utrwalająca (powtórzeniowa) – polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większych całości. Myślenie polega tu na dochodzeniu do szerszych uogólnień. Pełni rolę kontroli i oceny.

§ DYSKUSJA – wymiana zdań między nauczycielem a uczniami lub tylko między uczniami. Pozwala na wymianę poglądów na dany temat. Zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.

Można wyróżnić kilka odmian dyskusji:

o dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę lub grupę

o dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży

o dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów, przed przystąpieniem do dyskusji.

§ WYKŁAD – polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Od wykładowców wymaga się, aby opanowali sztukę wykładania, a więc – aby poza kompetencją merytoryczną, wiązali treść wykładu z życiem, dobierali trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiali. Logicznie budowali cały wykład i systematycznie przedstawiali jego treść.

Wyróżnia się typy wykładu:

o wykład konwencjonalny – w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci,

o wykład problemowy – jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego albo praktycznego,

o wykład konwersatoryjny – polega na przelataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych lub praktycznych,

§ OPIS – jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi. Stosowany na wszystkich szczeblach edukacji szkolnej. Zaleca się go, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego pokazu np. wydarzenia historycznego oraz wtedy gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych przedmiotów lub ich ilustracji, modeli.

§ OPOWIADANIE – polega na przedstawieniu jakiejś akcji – rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii postaci historycznej lub różnych wydarzeń. Metoda ta służy zdobywaniu nowej wiedzy oraz przyczynia się do kształtowania umiejętności samodzielnego pisania (wypracowań).

§ PRACA Z KSIĄŻKĄ – źródłem wiedzy dla uczniów może być też słowo drukowane. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych, np. czasopism ogólnych i specjalistycznych, radia, telewizji itp. Samodzielne posługiwanie się przez uczniów książką i czasopismem występuje we wszelkim nauczaniu.

Można wymienić kilka najczęściej stosowanych sposobów tej pracy:

o uczenie się z podręcznika – to sposób stosowany przez ogół nauczycieli. U uczniów ważne jest przyzwyczajenie do wyodrębniania informacji najważniejszych

o sporządzenie notatek – jest korzystniejsze wtedy, gdy ma miejsce przy powtórnym czytaniu tekstu. Uczeń orientuje się co jest ważne , a więc godne zanotowania.

o posługiwanie się lekturą uzupełniającą – wymaga większej samodzielności ponieważ uczniowie dobierają źródła, które zawierają interesujące ich informację.

METODY SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY:

Metody te są oparte na aktywności uczniów podczas rozwiązywania problemów, sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ją w wiedzę czynną.

Do tych metod zalicza się : klasyczną metodę problemową, metodę przypadków, metodę sytuacyjną, giełdę pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne.

§ KLASYCZNA METODA PROBLEMOWA

Deweyowska analiza problemu stała się podstawą klasycznej metody problemowej. W Polsce zmodyfikował ją B. Nawroczyński.

Uwzględnia się w niej cztery istotne momenty. Obejmują one:

o wytwarzanie sytuacji problemowej,

o formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania

o weryfikację pomysłów rozwiązania,

o porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym.

Rozwiązaniu problemu sprzyja praca w grupach. Ważne jest aby nauczyciel potrafił zainteresować uczniów problemem.

§ METODA PRZYPADKÓW – Polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów jakiegoś przypadku i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy w ciągu kilku minut formułują pytania dotyczące tego przypadku, a nauczyciel udziela odpowiedzi na pytania. Samo rozwiązanie nie zawsze musi być pewne. Dość często dochodzi do przyjęcia kilku możliwych rozwiązań, wówczas jednak uczniowie mogą domagać się wyjaśnienia, jak rzeczywiście przedstawia się to rozwiązanie.

§ METODA SYTUACYJNA – zbliżona do metody przypadków. Polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za” i „przeciw”. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewiedzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Uczniowie muszą wnikać w sytuację, które są dla nich nowe, nie nawiązujące do ich doświadczeń, a wymagające dojrzałego osądu.

§ GIEŁDA POMYSŁÓW – „burza mózgów” – Polega na wytworzeniu sytuacji problemowej i zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów dokonuje się wartościowania – poddaje ocenie i wybiera najlepsze pomysły.

§ MIKRONAUCZANIE – to metoda twórczego ucznie się złożonych czynności praktycznych, np. u kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ją w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający 5-20 min., a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów, już w ulepszonej wersji. Celem tej metody jest szybkie i precyzyjne nauczanie złożonych czynności nauczycielskich.

§ GRY DYDAKTYCZNE – metoda ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy oraz konieczność stosowania się do przestrzegania dokładnie sprecyzowanych reguł. Należy ustalić punktację lub sposób nagradzania za wykonanie zadania Wszyscy uczestnicy gry mają równe szanse.

METODY WALORYZACYJNE (eksponujące wartości)

Metody te wyposażają uczniów w system wartości, który ułatwia cel życiowy oraz poznanie własne twórczości artystycznej. W metodach tych dominuje aktywność emocjonalna. Wpływają one na rozwój sfery emocjonalno-społecznej, rozwój światopoglądu, charakteru, systemu wartości moralnych, estetycznych. Nauczyciel eksponuje dzieła sztuki i wzbudza u uczniów emocje – przeżywają oni eksponowane wartości, oceniają dzieła sztuki i czyny ludzkie.

§ METODY IMPRESYJNE – (łac. impressio – odczucie, przeżywanie).

Sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych.

Metoda polega na wywołaniu takich czynności uczniów, jak:

o zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy

o pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła

o stosowna forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła

o konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.

§ METODY EKSPRESYJNE – (łac. ekspresja – wyrażanie własnych uczuć i emocji).

Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają lub odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywając, np. czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, scenografów, reżyserów itp. W tych i innych formach eksponowania wartości łatwiej niż w innych warunkach następuje utożsamianie się uczestników z wartościami zasługującymi na wybór lub odrzucenie wartości na to nie zasługujących.

METODY PRAKTYCZNE

Metody są oparte na aktywności praktycznej, technicznej. Uczeń wykorzystuje swoją wiedzę w działaniu praktycznym. Zmienia się, kształtuje swoja osobowość, swoje przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, wytwarza w sobie potrzebę pozytywnego działania i doskonalenia swoich kompetencji przez całe życie.

Do tych metod zalicza się: metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych.

§ METODY ĆWICZEBNE – mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach twórczych. Podstawę metody stanowi ćwiczenie, które jest wielokrotnym wykonywaniem jakiejś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych.

Metody te mogą być stosowane kiedy dziecko poznało już jakieś ćwiczenie, ale chcemy je doskonalić np. za pomocą kart pracy.

§ METODY REALIZACJI ZADAŃ WYTWÓRCZYCH – (wychowanie przez pracę) – mogą one polegać na kierowaniu zajęciami, w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z drewna, szkła, metalu czy mas plastycznych itp. Prace przebiegają według pewnego toku.

Podstawowe ogniwa toku to:

o uświadomienie sobie przez uczniów – często przy pomocy nauczyciela – celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania.

o opracowanie modeli (rysunków) prac, które mają być wykonane oraz harmonogram czynności.

o przygotowanie materiałów i narzędzi – na podstawie odpowiednich informacji o nich.

o wykonywanie prac

o samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna i ewentualnie zbiorowa ocena.

Z. Skorny wyróżnia następujące obserwacje:

obserwację wycinkową (cząstkową), której przedmiotem są określone rodzaje czynności,
obserwację całościową wymagającą systematyczności w prowadzeniu, dotyczącą całokształtu zachowania się danej jednostki,
obserwację indywidualną,
obserwację grupową
obserwację dorywczą, niezamierzoną,
obserwację systematyczną
obserwację ciągłą przeprowadzoną przez szereg godzin, dni, tygodni czy miesięcy,
obserwację próbek czasowych dokonanych w określonych odstępach czasu
obserwację bierną
obserwację czynną.

O wyborze rodzaju obserwacji decydują cele badawcze i potrzeby poznawcze tematu. Prowadzona obserwacja powinna być: obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa.
Dobrze prowadzona obserwacja jest ważnym sposobem gromadzenia informacji. Na podstawie obserwacji wzbogaconej badaniami dokumentów i wywiadami możemy konstruować obrazy danej rzeczywistości w sposób bardzo dokładny.

Analiza rysunku

należy do metod projekcyjnych. Często stosowaną techniką jest Test Rysowania Rodziny, który interpretuje się w trojakim aspekcie: sprawności graficznej, struktury formalnej, treści.
W przypadku formy uwzględnia się rozległość i siłę linii, ekspansywność rysunku, rozmieszczenie poszczególnych elementów w przestrzeni. Analizując treści, uwzględnia się umieszczenie postaci badanego wśród innych, kolejność rysowania poszczególnych postaci, pomijanie niektórych postaci, dodatkowe ozdabianie lub zubożanie ich w porównaniu z innymi postaciami umieszczonymi na rysunku.
Analizując kolejność rysowania, zwracamy uwagę na rysowanie postaci w pierwszej i ostatniej kolejności.
Analizując rozmieszczenie postaci w przestrzeni możemy zauważyć, ze niektóre z nich stoją blisko siebie, trzymają się za ręce, albo też są od siebie oddalone lub pominięte.
Przy interpretacji tego testu bierze się również pod uwagę reakcje emocjonalne dziecka podczas wykonywania rysunków poszczególnych postaci. (A. Frydrychowicz Poznań 1984)

Analiza dokumentów

Według W. Zaczyńskego „dokumentem tedy jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach“. (W. Zaczyński, Warszawa 1995)

Technika ta służy do gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych informacji o badanej sytuacji czy zjawisku. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Technika ta służy również do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badanie i analiza dokumentów jako technika gromadzenia wiedzy należy do najstarszych procedur badawczych.

Socjomertia

Jest ona definiowana jako zespół czynności werbalnych manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych.

Badanie socjometryczne polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy kilku specjalnie skonstruowanych pytań, które pozwolą określić różne rodzaje stosunków społecznych, jak na przykład zaufanie, sympatię, popularność.
Dzięki socjometrii można uzyskać dość dużo informacji nie tylko o grupach formalnych, lecz także poznać ich hierarchie.

Do najczęściej stosowanych technik socjometrycznych należy: J.L. Moreno, w której badany odpowiada na nie więcej niż pięć pytań, pytania związane z wyborem osób z danej grupy.

Z innych technik socjometrycznych na uwagę zasługuje w szczególności plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „ Zgadnij kto?” i technika szeregowania rangowego. Techniki te zalicza się do nietypowych technik socjometrycznych lub zbliżonych do klasycznej techniki socjometrycznej. Pod względem wartości poznawczej nie są one bynajmniej gorsze od tamtej.

Metoda nauczania – celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.

Dobór metod nauczania zależy od:

· wieku uczniów;

· treści nauczania;

· kwalifikacji i doświadczenia nauczyciela;

· czasu nauczania;

· celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej;

· organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel.

Elementy metod nauczania

Każda z metod nauczania zawiera dwa elementy:

· przygotowanie materiału nauczania,

· praca z uczniami.

Klasyfikacja metod nauczania

Ze względu na pojawianie się ciągle nowych metod, klasyfikacja nie jest ujednolicona.

Klasyfikacje według wybranych autorów opracowań pedagogicznych

Podział Czesława Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:

· metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;

· metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;

· metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;

· metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa itp.

Klasyfikacja Tadeusza Nowackiego:

· metody nauczania teoretycznego: wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, wyjaśnienie;

· metody nauczania praktycznego: rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż, inscenizacja.

Klasyfikacja K. Kruszewskiego:

· metody słowne;

· metody oglądowe;

· metody praktyczne;

· metody gier dydaktycznych.

Klasyfikacje K. Grzesika:

· metody pisemne

· metody praktyczne

· metody teoretyczne

· metody słowne

· metody proste i złożone

Zmodyfikowany podział metod nauczania

Podział stosowany obecnie w opracowaniach pedagogicznych.

Metody podające:

· wykład informacyjny: służy do przekazywania informacji w sposób usystematyzowany;

· pogadanka: rozmowa nauczyciela z uczniem w toku której nauczyciel przedstawia określone treści, stawia pytania a uczniowie odpowiadają;

· opowiadanie: polega na przedstawieniu tematu o określonej akcji i w czasie; powinno być realizowane żywo i barwnie;

· opis;

· prelekcja;

· anegdota;

· odczyt;

· objaśnienie lub wyjaśnienie.

Metody problemowe:

· wykład problemowy;

· wykład konwersatoryjny;

· klasyczna metoda problemowa;

Metody aktywizujące:

· metoda przypadków;

· metoda sytuacyjna;

· inscenizacja;

· gry dydaktyczne:

· symulacyjne;

· decyzyjne;

· psychologiczne;

· seminarium;

· dyskusja dydaktyczna:

· związana z wykładem;

· okrągłego stołu;

· wielokrotna;

· burza mózgów;

· panelowa;

· metaplan.

Metody eksponujące:

· film;

· sztuka teatralna;

· ekspozycja;

· pokaz połączony z przeżyciem.

Metody programowane:

· z użyciem komputera;

· z użyciem maszyny dydaktycznej;

· z użyciem podręcznika programowanego.

Metody praktyczne:

· pokaz;

· ćwiczenia przedmiotowe;

· ćwiczenia laboratoryjne;

· ćwiczenia produkcyjne;

· metoda projektów;

· metoda tekstu przewodniego;

· seminarium;

· symulacja.

Tadeusz Pilch

Struktura
- Metody badawcze - nadrzędne, wyznaczające główny sposób postępowania
- Techniki badawcze - czynności warunkowane doborem odpowiedniej metody
- Narzędzia badawcze - przedmioty służące realizacji wybranej techniki
Metody badawcze
Są najogólniejszymi sposobami postępowania w badaniu określonych zjawisk, zawierającymi w sobie szereg czynności o różnym charakterze.
Metody badawcze wg Pilcha
-Eksperyment pedagogiczny- "jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej), polegającą na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem"
Dostarczy informacji nt. skuteczności, efektywności, wartości inicjatyw wychowawczych, rozwiązań metodycznych. Rezultatem eksperymentu są zmiany badanego zjawiska, ale przede wszystkim w obrębie wiedzy
-Monografia pedagogiczna- Metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.
Monografia pedagogiczna
- Opis działalności i funkcjonowania instytucji wychowawczych, edukacyjnych
- Porównywanie funkcjonowania w oparciu o zaprezentowane kryteria
- Opisywanie i ocenianie zasad funkcjonowania oraz rozwiązań istniejących w placówkach
Techniki w monografii ped.
- Technika obserwacji
- Technika analizy dokumentu
- Technika wywiadu
- Technika ankiety
-Metoda indywidualnych przypadków- jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych
Techniki w metodzie indywidualnych przypadków
- Technika wywiadu
- Technika obserwacji
- Technika analizy dokumentów osobistych
-Metoda sondażu diagnostycznego- Jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.
Techniki w sondażu diagnostycznym
- Wywiad
- Ankieta
- Analiza dokumentów osobistych
Inne metody
Metoda obserwacji- Jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń
Obserwacja otwarta
- Obserwacja swobodna
- Realizowana w trakcie przybywania z określoną grupą w warunkach naturalnych
- Zbieranie danych i wyciąganie wniosków, zwłaszcza w początkowym okresie badańpozwala uzyskać ogólną wiedzę o przedmiocie badań, dając podstawę do budowania dalszego postępowania badawczego i tworzenia hipotez (przypuszczeń badawczych)
- Niezbędna przy badaniach terenowych przed rozpoczęciem badań sondażowych
Systematyczna obserwacja
- Polega na planowym gromadzeniu informacji przez określony czas w celu wykrycia zależności i związków między badanymi zjawiskami
Pośrednia
Bezpośrednia
Obserwacja uczestnicząca
- Jest przypadkiem obserwacji systematycznej
- Występuje, gdy badający staje się uczestnikiem grupy i jest przez nią akceptowany
Obserwacja jawna
Obserwacja ukryta
Narzędzia obserwacji
-Narzędzia niestandaryzowane:
Notatki, opisy rejestracja dźwiękowa, fotograficzna, filmowa - gromadzenie materiału bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów
- Narzędzia standaryzowane:
Arkusze obserwacyjne, dzienniki
Arkusz obserwacyjny
- Kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja
- Powinien posiadać kategorie obserwowalnych zachowań, zjawisk, kolejne zapisy powinny być opatrzone datą
- Obserwacja: planowana, systematyczna, kontrolowana
- Daje możliwość porównania i oceny materiałów badawczych pod względem ich jednoznaczności i zakresu
Dziennik obserwacji
- Jest rodzajem arkusza obserwacyjnego
- Kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach
- Prowadzony w postaci zapisów dziennych
Warunki prowadzenia obserwacji
- Wstępna znajomość przedmiotu obserwacji
- Jasne sformułowanie zagadnienia i celów
- Bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej
- Szczegółowe opracowanie koncepcji badań
- Kategoryzacja zagadnień
- Opracowanie odpowiednich formularzy i arkuszy obserwacyjnych
- Obserwacja planowa, systematyczna, dokładna
Analiza dokumentu (analiza treści)
Zmienne niezależne i zależne
Wprowadzenie nowego czynnika zwanego zmienną niezależną
Celem jest wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu (zmienne niezależne), badanie wpływu jakiegoś czynnika
na określone zachowanie,
Technika pedagogiczna
- to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych
- informacji, opinii, faktów
Wywiad
"jest rozmową badanego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz"
Czynniki zakłócające wiarygodność informacji
- Respondent - celowe lub mimowolne wprowadzenie w błąd, zafałszowanie informacji
- Narzędzie badawcze - dostosowanie języka i treści do badanych osób
- Osoba prowadząca badanie - zachowanie obiektywizmu, niustosunkowywanie się do pytań ani odpowiedzi
Rodzaje wywiadów
- Wywiad skategoryzowany - odtwarzanie pytań w kwestionariuszu zgodnie z podanym porządkiem
- Wywiad nieskategoryzowany - możliwość luźnego formułowania pytań w dowolnej kolejności wg uznania osoby przeprowadzającej wywiad
Rodzaje wywiadów
- Wywiad jawny - badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu; wywiad musi być skategoryzowany
- Wywiad ukryty - intencje badającego są ukryte; z reguły ma charakter swobodnej rozmowy
- Wywiad jawny nieformalny- badany zorientowany jest, ze przeprowadza się wywiadów nim wywiad, ale nie zna celów ani intencji badanego
Rodzaje wywiadów
- Wywiady indywidualne
Wywiady zbiorowe
Ankieta
"jest techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy w obecności lub częściej bez obecności ankietera" (Pilch, 1995, S.87)
Cechy pytań w ankiecie
- Konkretne
- Ścisłe
- Jednoproblemowe
- Zamknięte - zaopatrzone w kafeterię, czyli zestaw możliwych odpowiedzi
Kafeteria zamknięta
Kafeteria półotwarta - z kategorią "inne"
- Otwarte - dające możliwość wypowiedzenia się i uzyskanie odpowiedzi nieprzewidzianych przez badaczy
Wywiad a ankieta
Cechą odróżniającą jest to, że ankieta nie wymaga bezpośredniego kontaktu z badanym
Badanie dokumentów
"jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach" (Pilch, 1995, s.88)
Dokumenty
- Dokumenty kronikarskie: materiały statystyczne, dokumentujące fakty i działania
- Dokumentacja placówki lub zjawiska
- Dokumenty opiniodawcze (listy pamiętniki, wypowiedzi pisemne, wspomnienia
Analiza treści
,,Jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych" (Pilch, 1995, s.90)
Analiza materiału
- Analiza cech przekazu
- Analiza treści jest podstawą do formułowania wniosków o autorze materiału
- Interpretacja treści jako podstawa zbierania informacji o odbiorcach treści bądź skutkach jej - oddziaływania
Tematy
- Dziecięce preferencje wobec gier komputerowych
- Efektywność multimedialnych programów w nauczaniu matematyki na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych w klasie III
- Wpływ metod aktywizujących na kształtowanie procesów poznawczych dzieci w wieku wczesnoszkolnym
- Postawy i oczekiwania studentów I roku wobec uczelni wyższej
- Funkcjonalność edukacyjnych stron internetowych
Tematy
Wiedza przyrodnicza uczniów klas szóstych
Działalność wychowawcza Jana Mrowińskiego
Przydatność dydaktyczna programów multimedialnych
Funkcjonowanie interaktywnych muzeów w Wielkiej Brytanii
Wizerunek kobiety w świetle Cosmopolitan
Dziecko w reklamie- reklamy dla dzieci
Edukacyjne programy telewizyjne dla dzieci.
T:Procedura postępowania badawczego
Jako nauka: teoretyczna ? teorie koncepcje, socjologia, filozofia
Praktyczna- to co w teorii do zastosowania w praktyce
Empiryczna- podejmuje badania w śr. Praktycznym
Wszystko się wiąże i tworzy trójkąt. Z badań wnioski teoretyczne i postępowania praktyczne.
Ped. Jako empiria: celem nauki jest odkrywanie np. chcę kupić samochód skąd wiem, że jest odpowiedni dla mnie? co możemy zrobić? Różnymi metodami sprawdzamy, badacz ocenia, która met. Jest dla niego odpowiednia, najlepsza.
Post.badawcze: określenie tak dokładnie, co chcę odkryć: badania ankietowe- sondaż diagnostyczny( sondujemy technika:ankieta, narzędzie: formularz(kwestionariusz ankiety))
Procedura badawcza:
Problematyka badań i uzasadnienie wyboru tematu- problematyka badawcza:
- Zainteresowania badacza i jego wiedza w danym zakresie oraz niewiedza w danym obszarze,
- Niepełność wiedzy może mieć: charakter subiektywny (wtedy, gdy niewiedza wynika z tego, ze my nie dotarliśmy do tej wiedzy nie mamy przestudiowanej literatury, a znajduje się w lit.), charakter obiektywny( ja nie wiem ale inni też nie podjęli tego wysiłku by dotrzeć do lit.)
Studia literaturowe: trzeba się zorientować co zostało napisane, by wybrać coś co nas interesuje.(książki, Internet, artykuły?)
Cele badawcze: co my chcemy osiągnąć po przestudiowaniu lit.
Wybór problemów: społecznie pożądanych, badawczo dostępnych. . Muszą być interesujące dla badacza i ważne społecznie.
Klasyfikacja celów: teoretyczny, poznawczy(wgłębienie, opracowanie czegoś przez lit.), praktyczny(formułujemy praktyczne wskazówki do realizacji w środowisku edukacyjnym), badawczy(empiryczny)
Problemy badawcze
Formułuje się już o wcześniej postawione pytanie, temat. Z głównego pytania formułujemy kluczowe, szczegółowe pytania. Sformułowanie problemów badawczych ?polega na precyzyjnym rozbiciu tematu badań na pytania?. [komp. Nauczyciela-> kompetencje, Ed.zintegrowana] trzeba się zastanowić co to są komp. nauczyciela [ umiejętności, wiedza, postawa]
Pytania badawcze: pyt. Rozstrzygnięcia (tak, nie- zamknięte), pyt. Dopełnienia(jakie? dlaczego? po co?- otwarte)musimy uzyskać szczegółowe inf.
Hipoteza badawcza
Przypuszczenie, które badacz może sobie sformułować. Nie mamy pewności, ale należy to zweryfikować. Przykłady: kryzys w rodzinie , może wynikać z bezrobocia lub alkoholizm i to jest hipoteza. Rzadki udział w życiu kulturalnym wynika z niskich dochodów lub braku czasu.
Badania ilościowe: nie ma sensu stawiania hipotez.
Zmienne i wskaźniki
Jeżeli o danej właściwości możemy powiedzieć, że przyjmuje ona różne wartości to jest to zmienna.
Zjawisko ? sieroctwo społeczne? : zmienne:
Opuszczenie przez rodziców (fizyczne), wskaźnik: porzucone w sierocińcu
Odtrącenie przez rodziców (stan empiryczny),wskaźnik: pozostawione na ulicy
Poczucie osamotnienia (stan psychiczny)wskaźnik: tuli się, agresywne, płacze
Wskaźnik: konkretne zachowanie
Zmienne to np.: wskaźnik rozwodów, ilość sierot społ., zaburzenia funkcji opiekuńczych i emocjonalnych w rodzinie, poziom wiedzy rodziców do wspólnego życia.
Zmienne wyrażane: ilościowo(ilość rozwodów), jakościowo (przyczyny rozwodów)
Zależności między zmiennymi: zależne (zachowanie agresywne), niezależne (oglądanie scen przemocy w TV).
Wskaźnik: ?to pewna cecha, zdarzenia lub zjawisko na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością bądź z określonym prawdopodobieństwem?.